This is default featured slide 1 title

Go to Blogger edit html and find these sentences.Now replace these sentences with your own descriptions.This theme is Bloggerized by Lasantha Bandara - Premiumbloggertemplates.com.

This is default featured slide 2 title

Go to Blogger edit html and find these sentences.Now replace these sentences with your own descriptions.This theme is Bloggerized by Lasantha Bandara - Premiumbloggertemplates.com.

This is default featured slide 3 title

Go to Blogger edit html and find these sentences.Now replace these sentences with your own descriptions.This theme is Bloggerized by Lasantha Bandara - Premiumbloggertemplates.com.

This is default featured slide 4 title

Go to Blogger edit html and find these sentences.Now replace these sentences with your own descriptions.This theme is Bloggerized by Lasantha Bandara - Premiumbloggertemplates.com.

This is default featured slide 5 title

Go to Blogger edit html and find these sentences.Now replace these sentences with your own descriptions.This theme is Bloggerized by Lasantha Bandara - Premiumbloggertemplates.com.

ssc cgl previous paper pdf download,railway ntpc previous paper,science pdf,history pdf,current affairs,gk notes,vyapam previous papers pdf,free download pdf,mpsi notes,mp constable previous paper pdf,daily current affairs,geography ,constitution,world history

Thursday, March 26, 2020

Reasoning important mcq for ssc and ibps

    
SET 1




เคฐเคœเคจीเคถ เค…เคชเคจे เค˜เคฐ เคธे เคจिเค•เคฒเค•เคฐ 100 เคฎी เคชूเคฐ्เคต เค•ी เค“เคฐ เคšเคฒเคคा เคนै, เคซिเคฐ เคฆाเคँ เคฎुเฅœเค•เคฐ 35 เคฎी เคšเคฒเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคฌाเคँ เคฎुเฅœ เคœाเคคा เคนै, เค…เคฌ เค•िเคธ เคฆिเคถा เค•ी เค“เคฐ เคœा เคฐเคนा เคนै ? •
(A) เคฆเค•्เคทिเคฃ •
(B) เคชूเคฐ्เคต •
(C) เค‰เคค्เคคเคฐ •
(D) เคชเคถ्เคšिเคฎ

ANS B


เคตเคฐ्เคท 1996 เคฎें เค—เคฃเคคंเคค्เคฐ เคฆिเคตเคธ เคถुเค•्เคฐเคตाเคฐ เค•ो เคฎเคจाเคฏा เค—เคฏा เคฅा, เคตเคฐ्เคท 2000 เคฎें เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคฆिเคตเคธ เค•िเคธ เคฆिเคจ เคฎเคจाเคฏा เค—เคฏा ? •

(A) เคฌृเคนเคธ्เคชเคคिเคตाเคฐ •

(B) เคฎंเค—เคฒเคตाเคฐ •

(C) เคฌुเคงเคตाเคฐ •

(D) เคถुเค•्เคฐเคตाเคฐ

ANS B


เคฎोเคนเคจ 15 เค•िเคฎी เค‰เคค्เคคเคฐ เคฆिเคถा เคฎें เคšเคฒเคคा เคนै, เคซिเคฐ เคตเคน เคฌाเคँ เคฎुเฅœ เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ 10 เค•िเคฎी เคšเคฒเคคा เคนै, เคฌाเคฆ เคฎें เคซिเคฐ เคฌाเคँ เคฎुเฅœเค•เคฐ 15 เค•िเคฎी เคšเคฒเคคा เคนै, เคคो เคตเคน เค•िเคธ เคฆिเคถा เคฎें เคšเคฒ เคฐเคนा เคนै ? •
(A) เค‰เคค्เคคเคฐ •
(B) เคฆเค•्เคทिเคฃ •
(C) เคชเคถ्เคšिเคฎ •
(D) เคชूเคฐ्เคตz

ANS B



 เคธोเคจिเคฏा เค…เคชเคจे เค˜เคฐ เคธे เคšเคฒी เค”เคฐ 4 เค•िเคฎी เคชूเคฐ्เคต เค•ी เค“เคฐ เค—เคˆ। เคคเคฌ เคตเคน เคฌाเคँ เค˜ूเคฎी เค”เคฐ 4 เค•िเคฎी เคšเคฒी, เคซिเคฐ เคตเคน เคฆाเคँ เค˜ूเคฎी เค”เคฐ 4 เค•िเคฎी เคšเคฒी, เคตเคน เคช्เคฐเคธ्เคฅाเคจ เคธ्เคฅเคฒ เคธे เค•िเคคเคจी เคฆूเคฐी เคชเคฐ เคนै ? •
(A) 10 เค•िเคฎी •
(B) 14 เค•िเคฎी •
(C) 8 เค•िเคฎी •
(D) 5 เค•िเคฎी

ANS A


 เคธोเคจू เค•ी เค†เคฏु เคฐिเคšा เค•ी เค†เคฏु เคธे เค…เคงिเค• เคนै เคชเคฐเคจ्เคคु เค…เคจु เคธे เค•เคฎ เคนै, เคธौเคฐเคญ เค•ी เค†เคฏु เคธोเคจू เคธे เค…เคงिเค• เคนै เคชเคฐเคจ्เคคु เคฐाเคฎ เคธे เค•เคฎ เคนै, เคคो เค‡เคจ เคธเคฌเคฎें เคธเคฌเคธे เค›ोเคŸा เค•ौเคจ เคนै ? •
(A) เคฐिเคšा •
(B) เคธोเคจू •
(C) เค…เคจु •
(D) เคธौเคฐเคญ

ANS A


 เคเค• เคชเคฐीเค•्เคทा เคฎें A, B, C เคคเคฅा D เค•ो เค…เคฒเค—-เค…เคฒเค— เค…ंเค• เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเค, B เคจे C เค”เคฐ D เคธे เค…เคงिเค• เค…ंเค• เคช्เคฐाเคช्เคค เค•िเค, A เคธे เค•เคฎ เค…ंเค• เค•िเคธी เคจे เคญी เคจเคนीं เคช्เคฐाเคช्เคค เค•िเค, เค‡เคจเคฎें เคธे เค•िเคธเคจे เค…เคงिเค•เคคเคฎ เค…ंเค• เคช्เคฐाเคช्เคค เค•िเค ? •
(A) A •
(B) B •
(C) D •
(D) C เคฏा D

ANS B


K, B เคธे เคœ्เคฏाเคฆा เคธुंเคฆเคฐ เคนै, B, Y เค•े เคธเคฎाเคจ เคธुंเคฆเคฐ เคจเคนीं เคนै, J, B เคฏा Y เค•े เคธเคฎाเคจ เคธुंเคฆเคฐ เคจเคนीं เคนै เคคเคฆเคจुเคธाเคฐ, เคธुंเคฆเคฐเคคा เค•ि เค•ोเคŸि เคฎें เคธเคฌเคธे เคจिเคšเคฒे เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เค•ौเคจ เคนै ? •
(A) Y •
(B) J •
(C) K •
(D) B

ANS B


เค—เคฐिเคฎा เค•ा เคชเคฐिเคšเคฏ เคฆेเคคे เคนुเค เคฐाเค•ेเคถ เคจे เค•เคนा เค•ि เค‰เคธเค•े เคชिเคคाเคœी เคฎेเคฐे เคชिเคคाเคœी เค•े เค‡เค•เคฒौเคคे เคชुเคค्เคฐ เคนै, เค†เคช เคฌเคคाเค‡เค เค•ि เคฐाเค•ेเคถ เค—เคฐिเคฎा เคธे เค•िเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคธंเคฌंเคงिเคค เคนै ? •
(A) เคญाเคˆ •
(B) เคฎाเคฎा •
(C) เคšाเคšा •
(D) เคชिเคคा

ANS D


 เคเค• เคธुเคฌเคน เคฎीเคจा เคจे เคธूเคฐ्เคฏ เค•ी เค“เคฐ เคšเคฒเคจा เค†เคฐเคฎ्เคญ เค•िเคฏा, เค•ुเค› เคฆेเคฐ เคšเคฒเค•เคฐ เคตเคน เค…เคชเคจे เคฌाเคˆं เค“เคฐ เคฎुเฅœी เค”เคฐ เคฆोเคฌाเคฐा เค…เคชเคจे เคฌाเคˆं เค“เคฐ เคฎुเฅœी, เค•ुเค› เคฆूเคฐ เคšเคฒเค•เคฐ เคฌเคน เคฌाเคˆं เค”เคฐ เคฎुเฅœी, เคตเคน เคธเคฌ เค•िเคธ เคฆिเคถा เคฎें เคฎुเคนँ เค•िเค เคนुเค เคนै ? •
(A) เคชเคถ्เคšिเคฎ •
(B) เคฆเค•्เคทिเคฃ •
(C) เค‰เคค्เคคเคฐ •
(D) เคชूเคฐ्เคต

ANS B



เคเค• เค•ाเคฐ เคฐैเคฒी เคฎें เคตिเคœเคฏ, เคตिเคชिเคจ เคธे เคชीเค›े เคชเคฐเคจ्เคคु เคธुเค•ुเคฎाเคฐ เคธे เค†เค—े เคนै। เคตिเคชिเคจ เคฐเคตि เคธे เคชीเค›े เคนै เคชเคฐเคจ्เคคु เคตिเคœเคฏ เคธे เค†เค—े เคนै, เคจाเคฐाเคฏเคฃ เคฌीเคš เคฎें เคนैं। เค‡เคจ เคธเคฌเคฎें เคธเคฌเคธे เค†เค—े เค•ौเคจ เคนै ? •
(A) เคตिเคœเคฏ •
(B) เคธुเค•ुเคฎाเคฐ •
(C) เคตिเคชिเคจ •
(D) เคฐเคตि

ANS B


เคฒเฅœเค•िเคฏों เค•ी เคเค• เคชंเค•्เคคि เคฎें เคตीเคฃा เค†เคฐเคฎ्เคญ เคธे 12เคตीं เคนै เค”เคฐ เค…ंเคค เคธे 19เคตीं। เคฒเฅœเค•िเคฏों เค•ी เคเค• เค…เคจ्เคฏ เคชंเค•्เคคि เคฎें เคธुเคจीเคคा เค†เคฐเคฎ्เคญ เคธे 14เคตीं เคนै เค”เคฐ เค…ंเคค เคธे 20เคตीं। เคฆोเคจों เคชเค•्เคคिเคฏों เคฎें เค•ुเคฒ เคฎिเคฒाเค•เคฐ เค•िเคคเคจी เคฒเฅœเค•िเคฏाँ เคนैं ? •
(A) 72 •
(B) 65 •
(C) 63 •
(D) 61

ANS C


35 เคฌเคš्เคšों เค•ी เค•เค•्เคทा เคฎें เค—ोเคตिเคจ्เคฆ เค•ा เคŠเคชเคฐ เคธे เค›เค ा เคธ्เคฅाเคจ เคนै, เค•ृเคท्เคฃ เค—ोเคตिเคจ्เคฆ เคธे 7 เคธ्เคฅाเคจ เคจीเคšे เคนै। เค•ृเคท्เคฃ เค•ा เคจीเคšे เคธे เค•ौเคจ-เคธा เคธ्เคฅाเคจ เคนै ? •
(A) 19 •
(B) 20 •
(C) 22 •
(D) 23

ANS D

 เคเค• เคœเคจ्เคฎเคฆिเคจ เคชाเคฐ्เคŸी เคฎें, 5 เคฎिเคค्เคฐ เคเค• เคชंเค•्เคคि เคฎें เคฌैเค े เคนैं। M เคฌाเคˆ เค”เคฐ เคนै O เค•े เค”เคฐ เคฆाเคˆ เค”เคฐ เคนै P เค•े S เคฌैเค ा เคนै เคฆाเคˆ เค”เคฐ T เค•े เค•िเคจ्เคคु เคฌाเคˆ เค”เคฐ P เค•े เคฌीเคš เคฎें เค•ौเคจ เคฌैเค ा เคนै ? •
(A) M •
(B) P •
(C) O •
(D) S
ANS B


 เคฏเคฆि เคชुเคธ्เคคเค• เค•ो เค˜เฅœी เค•เคนें, เค˜เฅœी เค•ो เคฌैเค—, เคฌैเค— เค•ो เคถเคฌ्เคฆเค•ोเคถ เค”เคฐ เคถเคฌ्เคฆเค•ोเคถ เค•ो เค–िเฅœเค•ी เค•เคนें เคคो เคชुเคธ्เคคเค•ें เคฒे เคœाเคจे เค•े เคฒिเค เค•िเคธे เคช्เคฐเคฏुเค•्เคค เค•เคฐेंเค—े ? •
(A) เคฌैเค— •
(B) เคชुเคธ्เคคเค• •
(C) เค˜เฅœी •
(D) เคถเคฌ्เคฆเค•ोเคถ

ANS D


 เคเค• เคฌเคš्เคšा 8 เค…เค—เคธ्เคค 1978 เค•ो เคชैเคฆा เคนुเค† เค‰เคธ เคฆिเคจ เคฎंเค—เคฒเคตाเคฐ เคฅा เคตเคฐ्เคท 1986 เคฎें เค‰เคธเค•ा เคœเคจ्เคฎเคฆिเคจ เค•िเคธ เคฆिเคจ เคนोเค—ा ? •
(A) เคถเคจिเคตाเคฐ •
(B) เคฐเคตिเคตाเคฐ •
(C) เคฎंเค—เคฒเคตाเคฐ •
(D) เคฌृเคนเคธ्เคชเคคिเคตाเคฐ

ANS C


 เคตเคฐ्เคท เค•े 5 เคฎाเคฐ्เคš เคชเคฐ เคœो เคฆिเคจ เคนोเค—ा เคตเคนी เคฆिเคจ เค‰เคธी เคตเคฐ्เคท เค•ी เคจिเคฎ्เคจ เคฎें เคธे เค•िเคธ เคคिเคฅि เคชเคฐ เคชเฅœेเค—ा ? •
(A) 5 เค…เค—เคธ्เคค •
(B) 5 เคฆिเคธเคฎ्เคฌเคฐ •
(C) 5 เคจเคตเคฎ्เคฌเคฐ •
(D) 5 เค…เค•्เคŸूเคฌเคฐ

ANS C


เคฏเคฆि 5 เคœुเคฒाเคˆ, 1996 เค•ो เคฌुเคงเคตाเคฐ เคนै, เคคो เค‡เคธी เคคिเคฅि เค•ो เคตเคฐ्เคท 1980 เคฎें เค•ौเคจ-เคธा เคฆिเคจ เคฅा ? •
(A) เคฌृเคนเคธ्เคชเคคिเคตाเคฐ •
(B) เคฎंเค—เคฒเคตाเคฐ •
(C) เคฐเคตिเคตाเคฐ •
(D) เคถुเค•्เคฐเคตाเคฐ

ANS A


 A, B, C, D เค”เคฐ E เคชाँเคš เคจเคฆिเคฏाँ เคนैं, A, B เคธे เค›ोเคŸी เคนै เคฎเค—เคฐ E เคธे เคฒเคฎ्เคฌी เคนै । C เคธเคฌเคธे เคฒเคฎ्เคฌी เคนै । D, B เคธे เคฌเคนुเคค เค›ोเคŸी เคนै เค”เคฐ A เคธे เค•ुเค› เคฒเคฎ्เคฌी เคนै, เคคो เคธเคฌเคธे เค›ोเคŸी เคจเคฆी เค•ौเคจ-เคธी เคนै ? •
(A) A •
(B) B •
(C) D •
(D) E

ANS D


เคธीเคฎा เค•ा เค›ोเคŸा เคญाเคˆ เคธोเคนเคจ, เคธीเคคा เคธे เค†เคฏु เคฎें เคฌเฅœा เคนै । เคถ्เคตेเคคा, เคฆीเคช्เคคि เคธे เค›ोเคŸी เคนै เค•िเคจ्เคคु เคธीเคฎा เคธे เคฌเฅœी เคนै । เค†เคฏु เคฎें เคธเคฌเคธे เคฌเฅœी เค•ौเคจ เคนै ? •
(A) เคธीเคฎा •
(B) เคฆीเคช्เคคि •
(C) เคธीเคคा •
(D) เคถ्เคตेเคคा

ANS B


เคเค• เค†เคฆเคฎी เคจे เคเค• เคฎเคนिเคฒा เคธे เค•เคนा, เค†เคชเค•े เคญाเคˆ เค•ा เคเค•เคฎाเคค्เคฐ เคชुเคค्เคฐ, เคฎेเคฐी เคชเคค्เคจी เค•ा เคญाเคˆ เคนै, เคตเคน เคฎเคนिเคฒा เค‰เคธ เค†เคฆเคฎी เค•ी เคชเคค्เคจी เคธे เค•िเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคนै ? •
(A) เคฌुเค† •
(B) เคฆाเคฆी •
(C) เคฎाเคคा •
(D) เคฌเคนเคจ

ANS A



เคฏเคฆि 27 เคฎाเคฐ्เคš, 1995 เค•ो เคธोเคฎเคตाเคฐ เคฅा, เคคो 1 เคจเคตเคฎ्เคฌเคฐ, 1994 เค•ो เค•ौเคจ-เคธा เคฆिเคจ เคฅा ? •
(A) เคฎंเค—เคฒเคตाเคฐ •
(B) เคถुเค•्เคฐเคตाเคฐ •
(C) เค—ुเคฐुเคตाเคฐ •
(D) เค‡เคจเคฎें เคธे เค•ोเคˆ เคจเคนीं

ANS A


เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคธे เคตिเคทเคฎ เคถเคฌ्เคฆ เคšुเคจिเค ? •
(A) เคฎीเคฒ •
(B) เคฒीเคŸเคฐ •
(C) เค—เคœ •
(D) เคธेंเคŸीเคฎीเคŸเคฐ

ANS B


เคฏเคฆि เคฎाเคน เค•ा เคคीเคธเคฐा เคฆिเคจ เคธोเคฎเคตाเคฐ เคนै, เคคो เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคฎें เค‰เคธ เคฎाเคน เค•े เค‡เค•्เค•ीเคธเคตें เคธे เค†เค—े เคชांเคšเคตां เคฆिเคจ เค•ौเคจ-เคธा เคนोเค—ा ? •
(A) เคฎंเค—เคฒเคตाเคฐ •
(B) เคถुเค•्เคฐเคตाเคฐ •
(C) เค—ुเคฐुเคตाเคฐ •
(D) เคฌुเคงเคตाเคฐ

ANS D


เคฏเคฆि เค†เคจे เคตाเคฒे เค•เคฒ เค•े เคฆो เคฆिเคจ เคฌाเคฆ เคถुเค•्เคฐเคตाเคฐ เคนै, เคคो เคฌीเคคे เคนुเค เค•เคฒ เค•े เคฆो เคฆिเคจ เคชเคนเคฒे เคธเคช्เคคाเคน เค•ा เค•ौเคจ-เคธा เคฆिเคจ เคฅा ? •
(A) เคถเคจिเคตाเคฐ •
(B) เค—ुเคฐुเคตाเคฐ •
(C) เคธोเคฎเคตाเคฐ •
(D) เคฐเคตिเคตाเคฐ

ANS A


เค›เคค्เคคा : เคฎเคงुเคฎเค–ी : : เคŠंเคšा เคจीเฅœ : ? •
(A) เคคोเคคा •
(B) เค•เคฌूเคคเคฐ •
(C) เค—เคฐूเคฐ •
(D) เคšिเฅœिเคฏा

ANS C


เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคธे เคตिเคทเคฎ เคถเคฌ्เคฆ เคšुเคจिเค ? •
(A) เคฐोเค—ाเคฃु •
(B) เคธूเค•्เคท्เคฎเคฆเคฐ्เคถी •
(C) เคฎाเค‡เค•्เคฐोเคซोเคจ •
(D) เคธूเค•्เคท्เคฎเคซिเคฒ्เคฎ

ANS A


 เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคธे เคตिเคทเคฎ เคถเคฌ्เคฆ เคšुเคจिเค ? •
(A) เคง्เคฐुเคตเคคाเคฐा •
(B) เคซीเคจिเค•्เคธ •
(C) เค•्เคฐเค•्เคธ •
(D) เคจाเค‡เค•ी

ANS D


เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคชांเคš เคฎें เคšाเคฐ เค•िเคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคธเคฎाเคจ เคนैं เค‡เคธเคฒिเค เค‰เคจเค•ा เคเค• เคธเคฎूเคน เคฌเคจเคคा เคนै, เคตเคน เคเค• เค•ौเคจ เคธा เคนै เคœो เค‡เคธ เคธเคฎूเคน เคฎें เคจเคนीं เค†เคคा เคนै ? •
(A) เค—ुเคฒाเคฌ •
(B) เค•เคฎเคฒ •
(C) เคšเคฎेเคฒी •
(D) เค—ेंเคฆा

ANS B


 เค…เค•्เคทเคฐों ACER เคฎें เคธे เคนเคฐेเค• เค…เค•्เคทเคฐ เค•ा เคเค•-เคเค• เคฌाเคฐ เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐเคคे เคนुเค เค…ंเค—्เคฐेเคœी เค•े เค•िเคคเคจे เค…เคฐ्เคฅเคชूเคฐ्เคฃ เคถเคฌ्เคฆ เคฌเคจाเค เคœा เคธเค•เคคे เคนैं ? •
(A) 1 •
(B) 2 •
(C) 3 •
(D) 3 เคธे เค…เคงिเค•

ANS C


 เคฏเคฆि 15 เคธिเคคंเคฌเคฐ 2000 เคถुเค•्เคฐเคตाเคฐ เคนै, เคคो 15 เคธिเคคंเคฌเคฐ 2001 เค•ो เค•ौเคจ-เคธा เคฆिเคจ เคนोเค—ा ? •
(A) เคฐเคตिเคตाเคฐ •
(B) เคฌृเคนเคธ्เคชเคคिเคตाเคฐ •
(C) เคถเคจिเคตाเคฐ •
(D) เคถुเค•्เคฐเคตाเคฐ

ANS C


เคฏเคฆि เคตिเค—เคค เคชเคฐเคธों เคธे เคเค• เคฆिเคจ เคชเคนเคฒे เค•ा เคฆिเคจ เคถเคจिเคตाเคฐ เคธे เคคीเคจ เคฆिเคจ เค†เค—े เค†เคจे เคตाเคฒा เคฆिเคจ เคนो, เคคो เค†เคœ เค•ौเคจ-เคธा เคฆिเคจ เคนै ? •
(A) เคฌृเคนเคธ्เคชเคคिเคตाเคฐ •
(B) เคถुเค•्เคฐเคตाเคฐ •
(C) เคฎंเค—เคฒเคตाเคฐ •
(D) เคฌुเคงเคตाเคฐ
ANS  B

เค•िเคธी เคตृเคฆ्เคง เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ा เคชुเคค्เคฐ เคฎेเคฐे เคชुเคค्เคฐ เค•ा เคšाเคšा เคนै । เคฌเคคाเค‡เค เคฎेเคฐी เคฎाँ เค•ी เค‡เค•เคฒौเคคी เคชुเคค्เคฐी เค•े เค‡เค•เคฒौเคคे เคชुเคค्เคฐ เค•ा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เค‰เคธ เคตृเคฆ्เคง เคธे เค•्เคฏा เคนै ? •
(A) เคจाเคคी •
(B) เคšाเคšा •
(C) เคญเคคीเคœी •
(D) เค‡เคจเคฎें เคธे เค•ोเคˆ เคจเคนीं

ANS A


เคเค• เคฎเคนिเคฒा เค•ी เค“เคฐ เคธंเค•ेเคค เค•เคฐเคคे เคนुเค เคธाเค‡เคฎเคจ เคจे เค•เคนा, " เคตเคน เคฎेเคฐे เคชिเคคा เค•ी เคเค•เคฎाเคค्เคฐ เคฌเคนเคจ เค•ी เคชुเคค्เคฐी เคนै ।" เคตเคน เคฎเคนिเคฒा เคธाเค‡เคฎเคจ เคธे เค•िเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคนै ? •
(A) เคฎाเคคा •
(B) เคซुเคซेเคฐी เคฌเคนเคจ •
(C) เคฌเคนเคจ •
(D) เคฌुเค†

ANS B


เค†เคถाเคตाเคฆी : เคช्เคฐเคธเคจ्เคจ : : เคจिเคฐाเคถाเคตाเคฆी : ? •
(A) เคธ्เคตाเคฐ्เคฅी •
(B) เคจिเค•ृเคท्เคŸ •
(C) เค‰เคฆाเคธ •
(D) เคจเค—เคฃ्เคฏ

ANS C


 เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคธे เคตिเคทเคฎ เคถเคฌ्เคฆ เคšुเคจिเค ? •
(A) เคฎเคนाเคธाเค—เคฐ •
(B) เค•ुเค†ँ •
(C) เคŸैंเค• •
(D) เคीเคฒ

ANS C


เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคธे เคตिเคทเคฎ เคถเคฌ्เคฆ เคšुเคจिเค ? •
(A) เคชเคค्เคฐ •
(B) เคธ्เคชीเคก เคชोเคธ्เคŸ •
(C) เคเคธ เคเคฎ เคเคธ •
(D) เคฎเคจी เค‘เคฐ्เคกเคฐ

ANS C


เคฎोเคšी : เคšเคฎเฅœा : : เคฆเคฐ्เคœी : ? •
(A) เคฌเคœाเคœ •
(B) เค•เคฎीเคœ •
(C) เคงाเค—ा •
(D) เค•เคชเฅœा

ANS D


 เคœैเคธे เค•िเคธी เค—ाเคฏ เค•े เคฒिเค เคฌเค›เฅœा เคนै, เคตैเคธे เคนी เค•िเคธी เคฌเค•เคฐी เค•े เคฒिเค เคนै ? •
(A) เคฌเค›ेเฅœा •
(B) เคชिเคฒ्เคฒा •
(C) เค›ौเคจा •
(D) เคฎेเคฎเคจा

ANS D


เคชिเคคा เค•ी เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เค†เคฏु เค…เคชเคจे เคชुเคค्เคฐ เค•ी เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เค†เคฏु เค•ी เคšाเคฐ เค—ुเคจी เคนै, เคฏเคฆि เคชाँเคš เคตเคฐ्เคท เคชเคนเคฒे เคชिเคคा เค•ी เค†เคฏु เคชुเคค्เคฐ เค•ी เค†เคฏु เค•ी เคธाเคค เค—ुเคจी เคฅी, เคคो เคชिเคคा เค•ी เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เค†เคฏु เค•्เคฏा เคนै ? •
(A) 31 เคตเคฐ्เคท •
(B) 30 เคตเคฐ्เคท •
(C) 40 เคตเคฐ्เคท •
(D) 50 เคตเคฐ्เคท

ANS C


เคฏเคฆि เคตिเค—เคค เคชเคฐเคธों เคธे เคเค• เคชเคนเคฒे เค•ा เคฆिเคจ เคถเคจिเคตाเคฐ เคธे เคคीเคจ เคฆिเคจ เค†เคจे เคตाเคฒा เคฆिเคจ เคนो, เคคो เค†เคœ เค•ौเคจ-เคธा เคฆिเคจ เคนै ? •
(A) เคฎंเค—เคฒเคตाเคฐ •
(B) เคถुเค•्เคฐเคตाเคฐ •
(C) เคฌृเคนเคธ्เคชเคคिเคตाเคฐ •
(D) เคฌुเคงเคตाเคฐ

ANS B


เคเค• เคต्เคฏเค•्เคคि เค…เคชเคจे เค•ाเคฐ्เคฏाเคฒเคฏ เค•े เคฒिเค เค‰เคค्เคคเคฐ เคฆिเคถा เค•ी เค“เคฐ เคšเคฒเคคा เคนै, เคตเคน เคฌाเคˆं เค“เคฐ เค˜ुเคฎा เค”เคฐ เคซिเคฐ เคฆाเคˆं เค“เคฐ เค˜ुเคฎा เค“เคฐ เคซिเคฐ เคฆाเคˆं เค“เคฐ เค˜ुเคฎा, เคตเคน เค•िเคธ เคฆिเคถा เค•ी เค“เคฐ เคฎुँเคน เค•เคฐเค•े เคšเคฒ เคฐเคนा เคนै ? •
(A) เค‰เคค्เคคเคฐ •
(B) เคชूเคฐ्เคต •
(C) เคชเคถ्เคšिเคฎ •
(D) เคฆเค•्เคทिเคฃ

ANS B


 เคเค• เคต्เคฏเค•्เคคि เคชเคถ्เคšिเคฎ เค•ी เค“เคฐ เคšเคฒा, เคตเคน เคฆाเคँ เคฎुเคฆा, เคซिเคฐ เคฆाเคँ เคฎुเฅœा เค”เคฐ เค…ंเคค เคฎें เคฌाเคˆं เค“เคฐ เคฎुเฅœा, เค…เคฌ เคตเคน เค•िเคธ เคฆिเคถा เค•ी เค“เคฐ เคšเคฒ เคฐเคนा เคนै ? •
(A) เค‰เคค्เคคเคฐ •
(B) เคชूเคฐ्เคต •
(C) เคฆเค•्เคทिเคฃ •
(D) เคชเคถ्เคšिเคฎ

ANS A


เคตिเคœेเคค 5 เค•िเคฎी เคฆเค•्เคทिเคฃ เค•ी เค“เคฐ เคœाเคคा เคนै, เคซिเคฐ เคฆाเคˆं เค“เคฐ เค˜ूเคฎเค•เคฐ 3 เค•िเคฎी เคšเคฒเคคा เคนै, เคตเคน เคซिเคฐ เคฆाเคˆं เค“เคฐ เคฎुเฅœเคคा เคนै เค”เคฐ 5 เค•िเคฎी เคšเคฒเคคा เคนै, เคตเคน เคซिเคฐ เคฌाเคˆ เค”เคฐ เคฎुเฅœเค•เคฐ 5 เค•िเคฎी เคœाเคคा เคนै, เคตเคน เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญिเค• เคธ्เคฅाเคจ เคธे เค…เคฌ เค•िเคคเคจी เคฆूเคฐी เคชเคฐ เคนै ? •
(A) 3 เค•िเคฎी •
(B) 5 เค•िเคฎी •
(C) 8 เค•िเคฎी •
(D) 6 เค•िเคฎी

ANS C


เคฏเคฆि เคฆเค•्เคทिเคฃ-เคชूเคฐ्เคต เค‰เคค्เคคเคฐ เคนो เคœाเค, เค‰เคค्เคคเคฐ-เคชूเคฐ्เคต เคชเคถ्เคšिเคฎ เคนो เคœाเค เค”เคฐ เค†เค—े เคญी เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•ा เคฏเคนी เค•्เคฐเคฎ เคœाเคฐी เคฐเคนे เคคो เคชเคถ्เคšिเคฎ เค•्เคฏा เคนोเค—ा ? •
(A) เคฆเค•्เคทिเคฃ-เคชเคถ्เคšिเคฎ •
(B) เค‰เคค्เคคเคฐ-เคชเคถ्เคšिเคฎ •
(C) เค‰เคค्เคคเคฐ-เคชूเคฐ्เคต •
(D) เคฆเค•्เคทिเคฃ-เคชूเคฐ्เคต

ANS D


เคฐाเคฎ เคฎเคจु เค•ी เค…เคชेเค•्เคทा เค…เคงिเค• เคฒเคฎ्เคฌा เคนै เคชเคฐเคจ्เคคु เค‰เคคเคจा เคจเคนीं เคœिเคคเคจा เคฐเคตि เคนै। เค…เคจु เคฆिเคฒीเคช เค•ी เค…เคชेเค•्เคทा เค…เคงिเค• เคฒเคฎ्เคฌा เคชเคฐเคจ्เคคु เคฎเคจु เค•ी เค…เคชेเค•्เคทा เค›ोเคŸा เคนै, เคธเคฌเคธे เค…เคงिเค• เคฒเคฎ्เคฌा เค•ौเคจ เคนै ? •
(A) เคฐाเคฎ •
(B) เคฎเคจु •
(C) เคฐเคตि •
(D) เค…เคจु
ANS  C



เคฐाเค•ेเคถ, เคจिเคคिเคจ เคธे เคฒเคฎ्เคฌा เคนै, เค•िเคจ्เคคु เคญเคฐเคค เคœिเคคเคจा เคฒเคฎ्เคฌा เคจเคนीं เคนै, เคฒोเค•ेเคถ, เคฐाเค•ेเคถ เคธे เค›ोเคŸा เคนै, เค•िเคจ्เคคु เค—ौเคฐเคต เคธे เคฒเคฎ्เคฌा เคนै, เค‡เคจเคฎें เคธเคฌเคธे เคฒเคฎ्เคฌा เค•ौเคจ เคนै ? •
(A) เคจिเคคिเคจ •
(B) เคฐाเค•ेเคถ •
(C) เคญเคฐเคค •
(D) เค—ौเคฐเคต

ANS C

A เค•ी เคฎाँ B เค•ी เคฌเคนเคจ เคนै เค”เคฐ C เค•ी เคฌेเคŸी เคนै, D เคฌेเคŸी เคนै B เค•ी เค”เคฐ เคฌเคนเคจ เคนै E เค•ी, เคคो C เค•ा E เคธे เค•्เคฏा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคนै ? •
(A) เคฌเคนเคจ •
(B) เคจाเคจा เคฏा เคจाเคจी •
(C) เคฎाँ •
(D) เคชिเคคा

ANS B


เคชाँเคš เคฒเฅœเค•ों เคจे เคเค• เคฆौเฅœ เคฎें เคนिเคธ्เคธा เคฒिเคฏा। เคฐाเคœ เคจे เคฎोเคนिเคค เคธे เคชเคนเคฒे เคฒेเค•िเคจ เค—ौเคฐเคต เค•े เคฌाเคฆ เคฆौเฅœ เค•ो เคชूเคฐा เค•िเคฏा। เค†เคถीเคท เคจे เคธंเคšिเคค เคธे เคชเคนเคฒे เคฒेเค•िเคจ เคฎोเคนिเคค เค•े เคฌाเคฆ เคฆौเฅœ เค•ो เคชूเคฐा เค•िเคฏा। เคฆौเฅœ เค•िเคธเคจे เคœीเคคी ? •
(A) เค—ौเคฐเคต •
(B) เค†เคถीเคท •
(C) เคฎोเคนिเคค •
(D) เคฐाเคœ

ANS A


เคฏเคฆि STREAMLINE เค•े เคฆूเคธเคฐे, เคชाँเคšเคตे, เค›เค े เค”เคฐ เคฆเคธเคตें เค…เค•्เคทเคฐों เค•ो เคฎिเคฒाเค•เคฐ เค•ोเคˆ เคธाเคฐ्เคฅเค• เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคถเคฌ्เคฆ เคฌเคจाเคจा เคธเคฎ्เคญเคต เคนो, เคคो เค‰เคธ เคถเคฌ्เคฆ เค•ा เคคीเคธเคฐा เค…เค•्เคทเคฐ เค•्เคฏा เคนोเค—ा ? •
(A) T •
(B) E •
(C) M •
(D) A

ANS C


 เค—เคค เค•เคฒ เคธे เค…เค—เคฒे เคฆिเคจ เคธे เคชเคนเคฒे เคชเคนเคฒा เคฆिเคจ เคถเคจिเคตाเคฐ เคธे เคคीเคจ เคฆिเคจ เคฌाเคฆ เคนै, เค†เคœ เค•ौเคจ-เคธा เคฆिเคจ เคนै ? •
(A) เคฐเคตिเคตाเคฐ •
(B) เคฎंเค—เคฒเคตाเคฐ •
(C) เคถुเค•्เคฐเคตाเคฐ •
(D) เคฌुเคงเคตाเคฐ

ANS D

Wednesday, March 25, 2020

เคนिंเคฆी เค•เคฐेंเคŸ เค…เคซेเคฏเคฐ्เคธ เคช्เคฐเคถ्เคจोเคค्เคคเคฐी --------- 25 เคฎाเคฐ्เคš, 2020


1. เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เคจเคฐेंเคฆ्เคฐ เคฎोเคฆी เคจे เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค•िเคคเคจी เคคाเคฐीเค– เคคเค• เคฆेเคถ เคฎें เคฒॉเค•เคกाเค‰เคจ เค•ी เค˜ोเคทเคฃा เค•ी เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : 14 เค…เคช्เคฐैเคฒ।
 2.  เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคฌเฅเคคे เคช्เคฐเคญाเคต เค•ो เคฆेเค–เคคे เคนुเค เค•िเคจ เค–ेเคฒों เค•ो เคเค• เคธाเคฒ เค•े เคฒिเค เคŸाเคฒ เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เคŸोเค•्เคฏो เค“เคฒเคฎ्เคชिเค•।
3. เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคšเคฒเคคे 26 เคฎाเคฐ्เคš เค•ो เคนोเคจे เคตाเคฒे เค•िเคธ เคšुเคจाเคต เค•ो เคธ्เคฅเค—िเคค เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เคฐाเคœ्เคฏเคธเคญा เคšुเคจाเคต।
4. เค•्เคฐिเค•ेเคŸ เคธाเค‰เคฅ เค…เคซ्เคฐीเค•ा เคจे เค•िเคธ เค–िเคฒाเฅœी เค•ो เคตเคฐ्เคท 2020-2021 เค•े เค…เคชเคจे เคธेंเคŸ्เคฐเคฒ เค•ॉเคจ्เคŸ्เคฐैเค•्เคŸ เคธे เคฌाเคนเคฐ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เคกेเคฒ เคธ्เคŸेเคจ।
5. เค•ेंเคฆ्เคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เค†เคˆเคŸीเค†เคฐ เคฐिเคŸเคฐ्เคจ เคฆाเค–िเคฒ เค•เคฐเคจे เค•ी เคคिเคฅि เค•เคฌ เคคเค• เค•े เคฒिเค เคฌเฅा เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : 30 เคœूเคจ।
6. เคธเคญी เคฌैंเค•ो เคจे เค…เค—เคฒे เคเค• เคฎเคนीเคจे เคคเค• เค•िเคธเคธे เคชैเคธे เค•ा เคฒेเคจเคฆेเคจ เค•เคฐเคจे เคชเคฐ เคธเคฐ्เคตिเคธ เคšाเคฐ्เคœ เคชเคฐ เค›ूเคŸ เคฆे เคฆी เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เคเคŸीเคเคฎ เคธे।
7. เคกॉ เคตीเค•े เคชाเคฒ เค•िเคธ เคธเคฎिเคคि เค•ा เคช्เคฐเคฎुเค– เคจिเคฏुเค•्เคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เค•ोเคตिเคก-19 เคฐोเค•เคฅाเคฎ เคเคตं เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เคธเคฎिเคคि।
8. เค†เคˆเค†เคˆเคŸी เคฎเคฆ्เคฐाเคธ เคฎें เค•िเคธ เคชเคนเคฒी เคช्เคฐเคคिเคฏोเค—िเคคा เค•ा เค†เคฏोเคœเคจ เค•िเคฏा เคœाเคฏेเค—ा?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เคนाเค‡เคชเคฐเคฒूเคช เคชॉเคก เคช्เคฐเคคिเคฏोเค—िเคคा।
9. เค•िเคธเคจे เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคšเคฒเคคे 30 เคนเคœाเคฐ เค•เคฐोเฅœ เคฐूเคชเค เค•े เคฌांเคก เค–เคฐीเคฆเคจे เค•ा เคซैเคธเคฒा เค•िเคฏा เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เค†เคฐเคฌीเค†เคˆ।
10. 23 เคฎाเคฐ्เคš เค•ो เค•िเคธ เคฆिเคตเคธ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฎเคจाเคฏा เคœाเคคा เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เคถเคนीเคฆ เคฆिเคตเคธ।


 11. เค•ोเคฐोเคจोเคตाเคฏเคฐเคธ เคธे เคธंเค•्เคฐเคฎिเคค เค‰เคš्เคš เคœोเค–िเคฎ เคตाเคฒे เคฎाเคฎเคฒों เค•े เคฒिเค เคญाเคฐเคคीเคฏ เคšिเค•िเคค्เคธा เค…เคจुเคธंเคงाเคจ เคชเคฐिเคทเคฆ เคฆ्เคตाเคฐा เค—เค िเคค เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค•ाเคฐ्เคฏเคฌเคฒ เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเคธ เคฆเคตा เค•ी เคธिเคซाเคฐिเคถ เค•ी เค—เคฏी เคนै? 
เค‰เคค्เคคเคฐ – เคนाเค‡เคก्เคฐोเค•्เคธीเค•्เคฒोเคฐोเค•्เคตीเคจ
เคญाเคฐเคคीเคฏ เคšिเค•िเคค्เคธा เค…เคจुเคธंเคงाเคจ เคชเคฐिเคทเคฆ (ICMR) เคจे COVID-19 เค•े เค–िเคฒाเคซ เคฒเคก़เคจे เค•े เคฒिเค เคเค• เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค•ाเคฐ्เคฏเคฌเคฒ เค•ा เค—เค เคจ เค•िเคฏा เคฅा। เค‡เคธ เคŸाเคธ्เค• เคซोเคฐ्เคธ เคจे เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เค‡เคฒाเคœ เค•े เคฒिเค เคนाเค‡เคก्เคฐोเค•्เคธीเค•्เคฒोเคฐोเค•्เคตीเคจ เค•े เค‰เคชเคฏोเค— เค•ी เคธिเคซाเคฐिเคถ เค•ी เคนै। เค‡เคธ เคŸाเคธ्เค• เคซोเคฐ्เคธ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ, เคนाเค‡เคก्เคฐॉเค•्เคธीเค•्เคฒोเคฐोเค•्เคตीเคจ เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค…เคฒเค•्เคท्เคฃी (asymptomatic) เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคฆेเค–เคญाเคฒ เคถ्เคฐเคฎिเค•ों เค•े เค‡เคฒाเคœ เค•े เคฒिเค เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เค‡เคธเค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคฆेเค–เคญाเคฒ เคถ्เคฐเคฎिเค•ों เค”เคฐ เคฐोเค—िเคฏों เค•े เค˜เคฐेเคฒू เคธंเคชเคฐ्เค• เคฎें เค†เคจे เคตाเคฒे เคฒोเค—ों เค•े เค‰เคชเคšाเคฐ เค•े เคฒिเค เค•िเคฏा เคœाเคฏेเค—ा เคœो เค…เคฒเค•्เคท्เคฃी (asymptomatic) เคนैं।  เคฏเคน เคฆเคตा เค†เคฎเคคौเคฐ เคชเคฐ เคฎเคฒेเคฐिเคฏा เค•े เคฐोเค—िเคฏों เค•ो เคฆी เคœाเคคी เคนै।

12. เคนिเคฒेเคฒ เคซुเคฐเคธ्เคŸेเคจเคฌเคฐ्เค— เค”เคฐ เค—्เคฐेเค—เคฐी เคฎाเคฐ्เค—ुเคฒिเคธ เคจे เคนाเคฒ เคนी เคฎें เค•ौเคจ เคธा เคช्เคฐเคคिเคท्เค िเคค เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐ เคœीเคคा? 
เค‰เคค्เคคเคฐ – เคเคฌेเคฒ เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐ
เค‡เคœ़เคฐाเค‡เคฒ เค•े เคนिเคฒेเคฒ เคซुเคฐเคธ्เคŸेเคจเคฌเคฐ्เค— เค”เคฐ เคฐूเคธ-เค…เคฎेเคฐिเค•ी เค—्เคฐेเค—เคฐी เคฎाเคฐเค—ुเคฒिเคธ เค•ो เคตเคฐ्เคท 2020 เค•े เคฒिเค เคช्เคฐเคคिเคท्เค िเคค เคเคฌेเคฒ เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐ เค•ा เคตिเคœेเคคा เคšुเคจा เค—เคฏा เคนै। เคเคฌेเคฒ เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐ เค—เคฃिเคค เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•े เคธเคฐ्เคตोเคš्เคš เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐों เคฎें เคธे เคเค• เคนै। เค‡เคจ เคฆो เค—เคฃिเคคเคœ्เคžों เค•ो เคธเคฎूเคน เคธिเคฆ्เคงांเคค (group theory), เคธंเค–्เคฏा เคธिเคฆ्เคงांเคค (number theory) เค”เคฐ เคธंเคฏोเคœเคจ เคตिเคœ्เคžाเคจ (combinatorics) เคฎें เคธंเคญाเคตเคจा เค”เคฐ เค—เคคिเคถीเคฒเคคा เค•ी เคตिเคงिเคฏों เค•े เค‰เคชเคฏोเค— เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เค•े เคฒिเค เคšुเคจा เค—เคฏा เคนै। เคฏเคน เคฆो เค—เคฃिเคคเคœ्เคž เค†เคธाเคจी เคธे เคธเคฎเคเคจे เคฏोเค—्เคฏ เค—เคฃिเคค เค•ी เคจिเคถ्เคšिเคคเคคा เคฌเคจाเคจे เค•े เคฒिเค เคฏाเคฆृเคš्เค›िเค•เคคा (randomness) เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคชเคนเคฒे เคต्เคฏเค•्เคคि เคฅे।

13. เค•िเคธ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคซिเคฒ्เคฎ เคจिเคฐ्เคฎाเคคा เคจे ‘8เคตें เคญाเคฐเคค เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคซिเคฒ्เคฎ เคชเคฐ्เคฏเคŸเคจ เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ’ เคฎें IIFTC เคŸूเคฐिเคœ्เคฎ เค‡เคฎ्เคชैเค•्เคŸ เค…เคตाเคฐ्เคก 2020 เคœीเคคा? 
เค‰เคค्เคคเคฐ – เคœ़ोเคฏा เค…เค–़्เคคเคฐ
เคฌॉเคฒीเคตुเคก เคซिเคฒ्เคฎ เคจिเคฐ्เคฎाเคคा เคœ़ोเคฏा เค…เค–्เคคเคฐ เค•ो เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคฎुंเคฌเคˆ เคฎें เค†เคฏोเคœिเคค เคเคถिเคฏा เค•े เคธเคฌเคธे เคฌเฅœे เคซिเคฒ्เคฎ เคชเคฐ्เคฏเคŸเคจ เค‡เคตेंเคŸ  8เคตें เคญाเคฐเคค เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคซिเคฒ्เคฎ เคชเคฐ्เคฏเคŸเคจ เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ (IIFTC) เคฎें IIFTC เคŸूเคฐिเคœ्เคฎ เค‡เคฎ्เคชैเค•्เคŸ เค…เคตाเคฐ्เคก 2020 เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•िเคฏा เค—เคฏा। เค‰เคจเค•ो เค‰เคจเค•ी เคซिเคฒ्เคฎों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคตिเคถ्เคต เคชเคฐ्เคฏเคŸเคจ เคฎें เค‰เคจเค•े เค‰เคค्เค•ृเคท्เคŸ เคฏोเค—เคฆाเคจ เค•े เคฒिเค เคšुเคจा เค—เคฏा เคนै, เค‰เคจเค•ी เคซिเคฒ्เคฎों เค•ी เคถूเคŸिंเค— เคธ्เคชेเคจ เค”เคฐ เคคुเคฐ्เค•ी เคฎें เค•ी เค—เคฏी เคฅी।

14. เคธाเคฐ्เคตเคœเคจिเค• เคตिเคคเคฐเคฃ เคช्เคฐเคฃाเคฒी (เคชीเคกीเคเคธ) เคฏोเคœเคจा เค•े เคฒिเค เคฆेเคถ เค•े เคฐाเคœ्เคฏों เค”เคฐ เค•ेंเคฆ्เคฐ เคถाเคธिเคค เคช्เคฐเคฆेเคถों เค•ो เค•िเคธ เคธंเค—เค เคจ เคฆ्เคตाเคฐा เค–ाเคฆ्เคฏाเคจ्เคจ เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै? 
เค‰เคค्เคคเคฐ – เคญाเคฐเคคीเคฏ เค–ाเคฆ्เคฏ เคจिเค—เคฎ (FCI)
เค•ोเคฐोเคจเคตाเคฏเคฐเคธ เคตाเคฏเคฐเคธ เคฎเคนाเคฎाเคฐी เค•े เคฌीเคš เคญाเคฐเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคฐाเคœ्เคฏों เค”เคฐ เค•ेंเคฆ्เคฐ เคถाเคธिเคค เคช्เคฐเคฆेเคถों เค•ो เคฐाเคถเคจ เค•ी เคฆुเค•ाเคจों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคตिเคคเคฐเคฃ เค•े เคฒिเค เคญाเคฐเคคीเคฏ เค–ाเคฆ्เคฏ เคจिเค—เคฎ (FCI) เคธे เคคीเคจ เคฎเคนीเคจे เค•े เคฒिเค เค–ाเคฆ्เคฏाเคจ्เคจ เคฒे เคœाเคจे เค•ी เค…เคจुเคฎเคคि เคฆे เคฆी เคนै। เคญाเคฐเคค เคฎें เคธाเคฐ्เคตเคœเคจिเค• เคตिเคคเคฐเคฃ เคช्เคฐเคฃाเคฒी (เคชीเคกीเคเคธ) เค•े เคคเคนเคค เคฒเค—เคญเค— 75 เค•เคฐोเคก़ เคฒाเคญाเคฐ्เคฅी เคนैं। เคจเคตीเคจเคคเคฎ เคธเคฐเค•ाเคฐी เค†ंเค•เคก़ों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคนเคฎाเคฐे เคฆेเคถ เคฎें 272.19 เคฒाเค– เคŸเคจ เคšाเคตเคฒ เค”เคฐ 162.79 เคฒाเค– เคŸเคจ เค—ेเคนूं เค•े เคธाเคฅ 435 เคฒाเค– เคŸเคจ เค•ा เค…เคงिเคถेเคท เค–ाเคฆ्เคฏाเคจ्เคจ เคนै।

15. เค•िเคธ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฌैंเค• เคจे เคญाเคฐเคค เคฎें เค•ोเคฐोเคจเคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคช्เคฐเค•ोเคช เคธे เคฒเคก़เคจे เค•े เคฒिเค 2020-21 เค•े เคฒिเค เค…เคชเคจे เคตाเคฐ्เคทिเค• เคฒाเคญ เค•ा 0.25% เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคจे เค•ी เค˜ोเคทเคฃा เค•ी เคนै? 
เค‰เคค्เคคเคฐ – เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธ्เคŸेเคŸ เคฌैंเค•
เคฆेเคถ เค•े เคธเคฌเคธे เคฌเคก़े เคฌैंเค• เคธ्เคŸेเคŸ เคฌैंเค• เค‘เคซ เค‡ंเคกिเคฏा เคจे เค˜ोเคทเคฃा เค•ी เค•ि เคตเคน เคตंเคšिเคค เคตเคฐ्เค— เคฒोเค—ों เค•ी เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคฆेเค–เคญाเคฒ เค•े เคฒिเค เค”เคฐ เค•ोเคฐोเคจเคตाเคฏเคฐเคธ เคฎเคนाเคฎाเคฐी เคธे เคฒเคก़เคจे เค•े เคฒिเค เค…เคชเคจे เคตाเคฐ्เคทिเค• เคฒाเคญ เค•ा 0.25% เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐेเค—ा। เคฏเคน เคฏोเค—เคฆाเคจ เคธीเคเคธเค†เคฐ (เค•ॉเคฐ्เคชोเคฐेเคŸ เคธोเคถเคฒ เคฐिเคธ्เคชांเคธिเคฌिเคฒिเคŸी) เคซंเคก เคธे เคฆिเคฏा เคœाเคเค—ा। เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคเคธเคฌीเค†เคˆ เคจे เค…เคชเคจे เค‰เคงाเคฐเค•เคฐ्เคคाเค“ं เค•े เคฒिเค เคเค• เค†เคชाเคคเค•ाเคฒीเคจ เค•्เคฐेเคกिเคŸ เคฒाเค‡เคจ เคญी เค–ोเคฒी เคนै।

Tuesday, March 24, 2020

biodiversity notes for madhya pradesh samvidha shikshak verg 3

เค†เคœ เคนเคฎ เค†เคชเค•े เคฒिเค เคฒाเค เคนैं เคฌाเคฏो เคกाเค‡เคตเคฐ्เคธिเคŸी เค•े เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคจोเคŸ्เคธ เคœो เค†เคชเค•ो เคฎเคง्เคฏเคช्เคฐเคฆेเคถ เคธंเคตिเคฆा เคถिเค•्เคทเค• เคตเคฐ्เค— 3 เคฎें เคธเคซเคฒเคคा  เคœเคฐूเคฐ เคฆिเคฒाเคเค—ा ।


https://drive.google.com/file/d/1A9fh3WLT_kMqZd87Q1vV4q4Ewl9r8hhQ/view?usp=drivesdk 

 เคœैเคต เคตिเคตिเคงเคคा เคœीเคตเคจ เค”เคฐ เคตिเคตिเคงเคคा เค•े เคธंเคฏोเค— เคธे เคจिเคฐ्เคฎिเคค เคถเคฌ्เคฆ เคนै เคœो เค†เคฎ เคคौเคฐ เคชเคฐ เคชृเคฅ्เคตी เคชเคฐ เคฎौเคœूเคฆ เคœीเคตเคจ เค•ी เคตिเคตिเคงเคคा เค”เคฐ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจเคถीเคฒเคคा เค•ो เคธंเคฆเคฐ्เคญिเคค เค•เคฐเคคा เคนै। เคธंเคฏुเค•्เคค เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เค•ाเคฐ्เคฏเค•्เคฐเคฎ (เคฏुเคเคจเคˆเคชी), เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคœैเคตเคตिเคตिเคงเคคा biodiversity เคตिเคถिเคท्เคŸเคคเคฏा เค…เคจुเคตांเคถिเค•, เคช्เคฐเคœाเคคि, เคคเคฅा เคชाเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเค•ि เคคंเคค्เคฐ เค•े เคตिเคตिเคงเคคा เค•ा เคธ्เคคเคฐ เคฎाเคชเคคा เคนै। เคœैเคต เคตिเคตिเคงเคคा เค•िเคธी เคœैเคตिเค• เคคंเคค्เคฐ เค•े เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เค•ा เคฆ्เคฏोเคคเค• เคนै। เคชृเคฅ्เคตी เคชเคฐ เคœीเคตเคจ เค†เคœ เคฒाเค–ों เคตिเคถिเคท्เคŸ เคœैเคตिเค• เคช्เคฐเคœाเคคिเคฏों เค•े เคฐूเคช เคฎें เค‰เคชเคธ्เคฅिเคค เคนैं। เคธเคจ् 2010 เค•ो เคœैเคต เคตिเคตिเคงเคคाเค•ा เค…ंเคคเคฐเคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคตเคฐ्เคท, เค˜ोเคทिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै।"เคœैเคต เคตिเคตिเคงเคคा เคเค• เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคธंเคธाเคงเคจ เคนै เคœिเคธเคธे เคนเคฎाเคฐी เคœीเคตเคจ เค•ी เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคाเค“ं เค•ी เคชूเคฐ्เคคि เคนोเคคी เคนै।"

เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคฎें เคญाเคฐเคค เคฎें 4 เคนाเคŸเคธ्เคชाँเคŸ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคนै

เคชเคถ्เคšिเคฎी เค˜ाเคŸ

เคชूเคฐ्เคตी เคนिเคฎाเคฒเคฏ

เค‡เคฃ्เคกोเคตเคฐ्เคฎा

เคธुเคฃ्เคกाเคฒैเคฃ्เคก

เคญाเคฐเคค เคฎे เคœैเคต เคฎंเคกเคฒ เค†เคฐเคšिเคค เค›ेเคค्เคฐ -เคจीเคฒเค—िเคฐी เคนै

เคชเคฐिเคญाเคทाเคँ

เคœैเคตเคตिเคตिเคงเคคा เคช्เคฐाเคฏः เคช्เคฐเคœाเคคि เคตिเคตिเคงเคคा เค”เคฐ เคช्เคฐเคœाเคคि เคธเคฎृเคฆ्เคงเคคा เคœैเคธे เคชเคฆों เค•े เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เคช्เคฐเคฏुเค•्เคค เคนोเคคी เคนै। เคœीเคตเคตिเคœ्เคžाเคจी เค…เค•्เคธเคฐ เคœैเคตเคตिเคตिเคงเคคा เค•ो เค•िเคธी เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เค—ुเคฃเคธूเคค्เคฐ, เคช्เคฐเคœाเคคि เคคเคฅा เคชाเคฐिเคธ्เคฅिเค•ि เค•ी เคธเคฎเค—्เคฐเคคा เค•े เคฐूเคช เคฎें เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं

เคœैเคต เคตिเคตिเคงเคคा เคเค• เคต्เคฏाเคชเค• เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคนै, เคคो เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เค•े เค‰เคชाเคฏों เค•ा เคเค• เคตिเคญिเคจ्เคจ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค‘เคฐ्เคกเคฐ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคธृเคœเคจ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै  เค‰เคชाเคฏ เคœैเคต เคตिเคตिเคงเคคा.เคœैเคต เคตिเคตिเคงเคคा เค•ा เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคฎाเคช เค•े เคกेเคŸा เค•ा เคเค• เคตिเคถेเคท เค‰เคชเคฏोเค— เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคนै।

 เค‡เคธ เค‰เคชाเคฏ เคนै เค•ि เคฎोเคŸे เคคौเคฐ เคชเคฐ เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคฐूเคช เคธे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคฒोเค—ों เค•े เคฌीเคš เคธाเคा เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै เคเค• เคฎूเคฒ्เคฏ เคฎाเคค्เคฐा เค เคนเคฐाเคจा เคšाเคนिเค। เคฆूเคธเคฐों เค•े เคฒिเค, เคเค• เค”เคฐ เค…เคงिเค• เค†เคฐ्เคฅिเค• เคธเคซ़ाเคˆ เคชเคฐिเคญाเคทा เค•ी เค…เคจुเคฎเคคि เคšाเคนिเค เคœाเคฐी เคฐเค–ा เคธंเคญाเคตเคจाเค“ं เค•े เคฆोเคจों เค…เคจुเค•ूเคฒเคจ เค”เคฐ เคฒोเค—ों เคฆ्เคตाเคฐा เคญเคตिเคท्เคฏ เค•े เค‰เคชเคฏोเค— เค•े เคฒिเค, เคฏเคน เคธुเคจिเคถ्เคšिเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคตाเคฆा เค•เคฐ เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคเค• เคชเคฐिเคฃाเคฎ เค•े เคฐूเคช เคฎें, biologists เคนै เค•ि เค‡เคธ เค‰เคชाเคฏ เคœीเคจ เค•ी เคตिเคตिเคงเคคा เค•े เคธाเคฅ เคœुเคก़े เคนोเคจे เค•ी เคธंเคญाเคตเคจा เคนै เคฌเคนเคธ.เค•्เคฏोंเค•ि เคฏเคน เคนเคฎेเคถा เคนो เคœो เคœीเคจ เค…เคงिเค• เคธाเคฌिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค, เคธเคฌเคธे เค…เคš्เค›ा เคตिเค•เคฒ्เคช เค•े เคฒिเค เคซाเคฏเคฆेเคฎंเคฆ เคธंเคญाเคตเคจा เคนै เค•เคนा เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคธเคฐंเค•्เคทเคฃ เค•ी เคœเคก़เคคा เค•ो เค†เคถ्เคตเคธ्เคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคนै เคฎुเคฎเค•िเคจ เค•े เคฐूเคช เคฎें เค•เคˆ เคœीเคจों เค•े เคฐूเคช เคฎें.เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฏเคน เคช्เคฐเคคिเคฌंเคง เคฒเค—ा เคฆिเคฏा ecologists เค•े เคฒिเค, เคฏเคน เคฌाเคฆ เคฆृเคท्เคŸिเค•ोเคฃ เค•เคญी เค•เคญी เคญी เคช्เคฐเคคिเคฌंเคงเค•, เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै

เคœैเคต เคตिเคตिเคงเคคा เค†เคฎเคคौเคฐ เคชเคฐ เคเค• เคญौเค—ोเคฒिเค• เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•ा เคตเคฐ्เค—ीเค•เคฐเคฃ เคธเคฎृเคฆ्เคงि เค•े เคฐूเคช เคฎें, เคเค• เค…เคธ्เคฅाเคฏी เคชैเคฎाเคจे เคชเคฐ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•ुเค› เคธเคจ्เคฆเคฐ्เคญ เค•े เคธाเคฅ เคธाเคœिเคถ เคฐเคšी เคนै।

เคคीเคจ เค†เคฎ เคฎेเคŸ्เคฐिเค•्เคธ เคช्เคฐเคœाเคคिเคฏों เค•ो เคฎाเคชเคจे เค•े เคฒिเค เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคœैเคต เคตिเคตिเคงเคคा, เคง्เคฏाเคจ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค‡เคธ्เคคेเคฎाเคฒ เค•िเคฏा encompassing เคตเคฐ्เคฃिเคค เคช्เคฐเคœाเคคिเคฏो เคธเคฎृเคฆ्เคงि  เคฏा เคช्เคฐเคœाเคคिเคฏों เคฎें

 เคช्เคฐเคœाเคคिเคฏो เคธเคฎृเคฆ्เคงि - เค•เคฎ เคธे เค•เคฎ เคธूเคšเค•ांเค•ों เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคนै

เคธिเคฎ्เคชเคธเคจ เคธूเคšเค•ांเค•

เคถเคจ्เคจोเคจ เคธूเคšเค•ांเค•

เคตเคนाँ เคชเคฐ เคคीเคจ เค…เคจ्เคฏ เคธूเคšเค•ांเค•ों เคนै เคœो เค•ी เคเค•ोเคฒोเค—िเคธ्เคŸ्เคธ เคฆ्เคตाเคฐा เค‰เคชเคฏोเค— เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै ।

เค…เคฒ्เคซा เคตिเคตिเคงเคคा เคตिเคตिเคงเคคा เค•े เคฒिเค เคเค• เคตिเคถेเคท เค•्เคทेเคค्เคฐ, เคธเคฎुเคฆाเคฏ เคฏा เคชाเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเค•ी เคคंเคค्เคฐ เค•े เคญीเคคเคฐ เคนै เค”เคฐ เคธเคจ्เคฆเคฐ्เคญिเคค เคจे เคชाเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเค•ी เคคंเคค्เคฐ (เค†เคฎเคคौเคฐ เคชเคฐ เคช्เคฐเคœाเคคिเคฏों เค•े เคญीเคคเคฐ) taxa เค•ी เคธंเค–्เคฏा เค•ी เค—เคฃเคจा เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคฎाเคชा เคœाเคคा เคนै

เคฌीเคŸा เคตिเคตिเคงเคคा เคชाเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเค•ी เคช्เคฐเคฃाเคฒिเคฏों เค•े เคฌीเคš เคช्เคฐเคœाเคคि เคตिเคตिเคงเคคा เคนै; เค‡เคธ taxa เค•ी เค•ि เคนो เคธंเค–्เคฏा เค•ी เคคुเคฒเคจा เคถाเคฎिเคฒ เคนै เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคชाเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเค•ी เคช्เคฐเคฃाเคฒिเคฏों เค•े เคฒिเคฏे เค…เคฆ्เคตिเคคीเคฏ

 เค—ाเคฎा เคตिเคตिเคงเคคा เคตिเคญिเคจ्เคจ เคชाเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเค•ी เคช्เคฐเคฃाเคฒिเคฏों เค•े เคฒिเค เคธเคฎเค—्เคฐ เคตिเคตिเคงเคคा เค•ा เคเค• เค‰เคชाเคฏ เค•ा เคเค• เค•्เคทेเคค्เคฐ เคญीเคคเคฐ เคนै।


เคŸॉเคช เคนिเคจ्เคฆी เค•เคฐेंเคŸ เค…เคซ़ेเคฏเคฐ्เคธ-------24 เคฎाเคฐ्เคš 2020


เคฆिเคฒ्เคฒी เคตिเคงाเคจเคธเคญा เคฎें 65 เคนเฅ›ाเคฐ เค•เคฐोเฅœ เค•ा เคฌเคœเคŸ เคชेเคถ
เคฆिเคฒ्เคฒी เคตिเคงाเคจเคธเคญा เคฎें เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เคธे เคฐोเค•เคฅाเคฎ เค•े เคฎเคฆ्เคฆेเคจเคœเคฐ เคธเคญी เคตिเคงाเคฏเค• เคเค• เคฎीเคŸเคฐ เค•ी เคฆूเคฐी เคชเคฐ เคฌैเค े. เคฆिเคฒ्เคฒी เค•े เคตिเคค्เคค เคฎंเคค्เคฐी เคฎเคจीเคทि เคธिเคธोเคฆिเคฏा เคจे 23 เคฎाเคฐ्เคš 2020 เค•ो เคธเคฆเคจ เคฎें เคฌเคœเคŸ เคชेเคถ เค•िเคฏा. เคตिเคงाเคจเคธเคญा เคฎें เคตिเคค्เคค เคตเคฐ्เคท 2020-21 เค•े เคฒिเค 65 เคนเคœाเคฐ เค•เคฐोเฅœ เค•ा เคฌเคœเคŸ เคช्เคฐเคธ्เคคाเคตिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै.

เคฌเคœเคŸ เคฎें เคฆिเคฒ्เคฒी เคฎेเคŸ्เคฐो เค•े เคšौเคฅे เคซेเคœ เค•े เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•े เคฒिเค 2400 เค•เคฐोเคก़ เคฐुเคชเคฏे เค•ी เคญाเคฐी-เคญเคฐเค•เคฎ เคฐเค•เคฎ เค•ा เค˜ोเคทเคฃा เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै. เคฆिเคฒ्เคฒी เคฎें เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी เคฎोเคนเคฒ्เคฒा เคธुเคงाเคฐ เคฏोเคœเคจा เคถुเคฐू เคนोเค—ी. เค‡เคธ เคชเคฐ 100 เค•เคฐोเฅœ เคฐुเคชเคฏे เค•ी เคฐाเคถि เค†เคตंเคŸिเคค เค•ी เค—เคˆ เคนै. เคฌीเคธ เคนเคœाเคฐ เคจเค เค•्เคฒाเคธเคฐूเคฎ เคญी เคฌเคจाเค เคœाเคंเค—े.


เคธाเคฐ्เค• เคจे เค•ोเคตिเคฆ-19 เคฎเคนाเคฎाเคฐी เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฆेเคจे เค•े เคฒिเค เคตेเคฌเคธाเค‡เคŸ เคถुเคฐू เค•ी
เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เคจเคฐेเคจ्‍เคฆ्เคฐ เคฎोเคฆी เคจे เค‡เคธเคธे เคชเคนเคฒे เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคธเคฆเคธ्‍เคฏ เคฆेเคถों เค•े เคจेเคคाเค“ं เค”เคฐ เคช्เคฐเคคिเคจिเคงिเคฏों เค•े เคธाเคฅ เคตीเคกिเคฏो เค•्เคฐांเคซ्เคฐेंเคธ เคฎें เค‡เคธเค•ा เคช्เคฐเคธ्‍เคคाเคต เค•िเคฏा เคฅा. เคตेเคฌ-เคธाเค‡เคŸ เคฎें เคฆเคฐ्เคถाเคฏा เค—เคฏा เคนै เค•ि เคธाเคฐ्เค• เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เค•เคฎ เคธे เค•เคฎ 960 เคฎाเคฎเคฒे เคนैं. เคญाเคฐเคค เคจे เคธाเคฐ्เค• เคตीเคกिเคฏो เค•ॉเคจ्เคซ्เคฐेंเคธ เคฎें เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เคธे เคฒเคก़เคจे เค•े เคฒिเค 10 เคฎिเคฒिเคฏเคจ เคฏूเคเคธเคกी เคซंเคก เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•ी เคฅी.

เคฆเค•्เคทिเคฃ เคเคถिเคฏाเคˆ เค•्เคทेเคค्เคฐीเคฏ เคธเคนเคฏोเค— เคธंเค—เค เคจ (เคธाเคฐ्เค•) เคฆเค•्เคทिเคฃ เคเคถिเคฏा เค•े 8 เคฆेเคถों เค•ा เค†เคฐ्เคฅिเค• เค”เคฐ เคฐाเคœเคจीเคคिเค• เคธंเค—เค เคจ เคนै. เคธाเคฐ्เค• เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा 08 เคฆिเคธเคฎ्เคฌเคฐ 1985 เค•ो เคญाเคฐเคค, เคชाเค•िเคธ्เคคाเคจ, เคฌांเค—्เคฒाเคฆेเคถ, เคถ्เคฐीเคฒंเค•ा, เคจेเคชाเคฒ, เคฎाเคฒเคฆीเคต เค”เคฐ เคญूเคŸाเคจ เคฆ्เคตाเคฐा เคฎिเคฒเค•เคฐ เค•ी เค—เคˆ เคฅी. เค…เคช्เคฐैเคฒ 2007 เคฎें เคธंเค˜ เค•े 14 เคตें เคถिเค–เคฐ เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ เคฎें เค…เคซ़เค—़ाเคจिเคธ्เคคाเคจ เค‡เคธเค•ा เค†เค เคตा เคธเคฆเคธ्เคฏ เคฌเคจ เค—เคฏा.


เคธंเคธเคฆ เค•ी เค•ाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เค…เคจिเคถ्เคšिเคค เค•ाเคฒ เค•े เคฒिเค เคธ्เคฅเค—िเคค

เคฒोเค•เคธเคญा เค”เคฐ เคฐाเคœ्เคฏเคธเคญा เค•ी เค•ाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เค•ो 23 เคฎाเคฐ्เคš 2020 เคธे เค…เคจिเคถ्เคšिเคคเค•ाเคฒ เคคเค• เคธ्เคฅिเค—िเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคนै. เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคฌเฅเคคे เค–เคคเคฐे เค•ो เคฆेเค–เคคे เคนुเค เคธเคฎเคฏ เคธे เคชเคนเคฒे เคนी เคธंเคธเคฆ เค•े เคฎौเคœूเคฆा เคฌเคœเคŸ เคธเคค्เคฐ เค•ो เค–เคค्เคฎ เค•เคฐเคจे เค•ा เคซैเคธเคฒा เคฒिเคฏा เค—เคฏा. เคฒोเค•เคธเคญा เค…เคง्เคฏเค•्เคท เค“เคฎ เคฌिเฅœเคฒा เค•ी เค…เคง्เคฏเค•्เคทเคคा เคฎें เคนुเคˆ เคธเคฐ्เคตเคฆเคฒीเคฏ เคฌैเค เค• เคฎें เค‡เคธ เคชเคฐ เคธเคนเคฎเคคि เคฌเคจ เค—เคˆ.

เคฌเคœเคŸ เคธเคค्เคฐ เค•ा เคชเคนเคฒा เคšเคฐเคฃ 31 เคœเคจเคตเคฐी 2020 เคธे 11 เคซเคฐเคตเคฐी 2020 เคคเค• เคšเคฒा เคฅा. เค‡เคธเค•ा เคฆूเคธเคฐा เคšเคฐเคฃ 2 เคฎाเคฐ्เคš 2020 เคธे เคถुเคฐू เคนुเค† เคฅा. เคฆूเคธเคฐे เคšเคฐเคฃ เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เค•ाเคซी เคนंเค—ाเคฎेเคฆाเคฐ เคฐเคนी เคฅी เคœเคนां เคตिเคชเค•्เคท เคจे เคฆिเคฒ्เคฒी เคนिंเคธा เคชเคฐ เคšเคฐ्เคšा เค•ा เคตिเคทเคฏ เค‰เค ाเคฏा เคฅा. เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคฎเคฐीเคœों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เคฆेเคถ เคฆुเคจिเคฏा เคฎें เคคेเคœी เคธे เคฌเคข़เคคी เคœा เคฐเคนी เคนै.


เคœाเคจे 23 เคฎाเคฐ्เคš เค•ो เคนी เค•्เคฏों เคฎเคจाเคคे เคนैं เคถเคนीเคฆ เคฆिเคตเคธ

เคญเค—เคค เคธिंเคน เค•ेเคตเคฒ 23 เคธाเคฒ เค•े เคฅे เคœเคฌ เค‰เคจ्เคนें เคซांเคธी เคฆी เค—เคˆ เคฅी เคฒेเค•िเคจ เค‰เคจเค•े เค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฐी เคตिเคšाเคฐ เคฌเคนुเคค เคต्เคฏाเคชเค• เคฅे. เค†เคœाเคฆी เค•ी เคฒเคก़ाเคˆ เคธे เคฒेเค•เคฐ เค†เคœเคคเค• เคนเคฐ เคฐैเคฒी, เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค”เคฐ เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถเคจों เคฎें เคฌोเคฒे เคœाเคจे เคตाเคฒा เคจाเคฐा เค‡ंเค•เคฒाเคฌ เคœिंเคฆाเคฌाเคฆ เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เคญเค—เคค เคธिंเคน เคจे เคนी เคฌोเคฒा เคฅा.

เคถเคนीเคฆ เคฆिเคตเคธ เค•ो เคฎเคจाเค•เคฐ เคนเคฎ เคจ เค•ेเคตเคฒ เคถเคนीเคฆों เค•ो เคถ्เคฐเคฆ्เคงांเคœเคฒि เคฆेเคคे เคนैं เคฌเคฒ्เค•ि เค†เคœ เค•ी เคชीเคข़ी เค•ो เค‰เคจ เคถเคนीเคฆों เค•े เคœीเคตเคจ เค”เคฐ เคฌเคฒिเคฆाเคจों เคธे เคชเคฐिเคšिเคค เคญी เค•เคฐाเคคे เคนैं. เคญเค—เคค เคธिंเคน เคฎाเคจเคคे เคฅे เค•ि เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ो เคฆเคฌाเค•เคฐ เค‰เคธเค•े เคตिเคšाเคฐ เคจเคนीं เคฆเคฌाเค เคœा เคธเค•เคคे เคนैं. เคคीเคจों เค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฐिเคฏों เค•ी เค‡เคธ เคถเคนाเคฆเคค เค•ो เค†เคœ เคชूเคฐा เคฆेเคถ เคฏाเคฆ เค•เคฐ เคฐเคนा เคนै.

1. เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคซैเคฒाเคต เค•ो เคฐोเค•เคจे เค•े เคฒिเค เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฐेเคฒเคตे เคจे เคธเคญी เคฏाเคค्เคฐी เคธेเคตाเค“ं เค•ो เค•เคฌ เคคเค• เค•े เคฒिเค เคธ्เคฅเค—िเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : 22 เคฎाเคฐ्เคš เคธे 31 เคฎाเคฐ्เคš เคคเค•।
2. เค•ेंเคฆ्เคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคฆेเคถ เค•े เค•िเคคเคจे เคœिเคฒों เค•ो เคฒॉเค•เคกाเค‰เคจ เค•เคฐเคจे เค˜ोเคทเคฃा เค•ी เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : 85 เคœिเคฒा।
3. 23 เคฎाเคฐ्เคš เค•ो เค•िเคจ เค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฐिเคฏों เค•ी เคชुเคฃ्เคฏเคคिเคฅि เคฎเคจाเคˆ เคœाเคคी เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เคญเค—เคค เคธिंเคน, เคธुเค–เคฆेเคต เคเคตं เคฐाเคœเค—ुเคฐु।
4. เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธ्เคŸेเคŸ เคฌैंเค• เคจे เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคšเคฒเคคे เค•िเคธ เคคเคฐเคน เค•े เค‹เคฃ เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เคนोเคคी เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เค†เคชाเคคเค•ाเคฒीเคจ เค‹เคฃ เคธुเคตिเคงा।
5. เคญाเคฐเคค เค•ी เค•िเคธ เคชेเคŸ्เคฐोเคฒिเคฏเคฎ เค•ंเคชเคจी เคจे เคฌीเคเคธ 6 เคชेเคŸ्เคฐोเคฒ-เคกीเคœเคฒ เค•ी เคธเคช्เคฒाเคˆ เคถुเคฐू เค•เคฐเคจे เคตाเคฒी เคชเคนเคฒी เค•ंเคชเคจी เคฌเคจ เค—เคˆ เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เค‡ंเคกिเคฏเคจ เค‘เคฏเคฒ.
6. เคตเคฐ्เคฒ्เคก เคนैเคช्เคชीเคจेเคธ 2020 เค•ी เคœाเคฐी เคคाเคœा เคฐैंเค•िंเค— เคฎें เค•िเคธ เคฆेเคถ เค•ो เคช्เคฐเคฅเคฎ เคธ्เคฅाเคจ เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเค† เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เฅžिเคจเคฒैंเคก।
7. เคชेเคŸीเคเคฎ เค•ंเคชเคจी เคจे เค…เคชเคจे เค—्เคฐाเคนเค•ों เค•े เคฒिเค เค•ौเคจ เคธा เค•ाเคฐ्เคก เคœाเคฐी เค•เคฐเคจे เค•ी เค˜ोเคทเคฃा เค•ी เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เคกेเคฌिเคŸ เค•ाเคฐ्เคก।
8. เคญाเคฐเคค เคจे เค‡เคœเคฐाเค‡เคฒ เค•े เคธाเคฅ เค•िเคคเคจे เค•เคฐोเฅœ เคฐूเคชเค เค•ी เคฒाเค‡เคŸ เคฎเคถीเคจ เค—เคจ เค–เคฐीเคฆเคจे เค•ा เค•เคฐाเคฐ เค•िเคฏा เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : 880 เค•เคฐोเฅœ เคฐूเคชเค।
9. เคช्เคฐाเคšी เคธाเคฒ्เคตे เค”เคฐ เคช्เคฐเคฆीเคช เคฆ्เคตिเคตेเคฆी เค•ो เคตเคฐ्เคท 2019 เค•े เคฒिเค เค•िเคธ เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐ เคธे เคธเคฎ्เคฎाเคจिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เคฐोเคก เคธेเคซ्เคŸी เคฎीเคกिเคฏा เคซैเคฒोเคถिเคช เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐ।
10. 23 เคฎाเคฐ्เคš เค•ो เค•िเคธเค•ी เคœเคฏंเคคी เคฎเคจाเคˆ เคœाเคคी เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ : เคฐाเคฎ เคฎเคจोเคนเคฐ เคฒोเคนिเคฏा

Monday, March 23, 2020

เคนिंเคฆी เค•เคฐेंเคŸ เค…เคซेเคฏเคฐ्เคธ เคช्เคฐเคถ्เคจोเคค्เคคเคฐी : 22-23 เคฎाเคฐ्เคš, 2020



1. เคญाเคฐเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เค•िเคธ เคธोเคถเคฒ เคฎीเคกिเคฏा เคช्เคฒेเคŸเคซॉเคฐ्เคฎ เคชเคฐ เค•ोเคฐोเคจाเคตाเคฏเคฐเคธ เคชเคฐ เค—เคฒเคค เคธूเคšเคจा เค•े เคช्เคฐเคธाเคฐ เค•ो เคฐोเค•เคจे เค•े เคฒिเค ‘MyGov เค•ोเคฐोเคจा เคนेเคฒ्เคชเคกेเคธ्เค•’ เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เค•ी? 
เค‰เคค्เคคเคฐ – เคต्เคนाเคŸ्เคธเคเคช्เคช
เค•ोเคฐोเคจाเคตाเคฏเคฐเคธ เคชเคฐ เค—เคฒเคค เคธूเคšเคจा เค”เคฐ เคซเคฐ्เคœी เคธเคฎाเคšाเคฐों เค•े เคช्เคฐเคธाเคฐ เคชเคฐ เค…ंเค•ुเคถ เคฒเค—ाเคจे เค”เคฐ COVID-19 เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคจाเค—เคฐिเค•ों เคฎें เคฆเคนเคถเคค เค•ो เค•เคฎ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค, เคญाเคฐเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคธोเคถเคฒ เคฎीเคกिเคฏा เคช्เคฒेเคŸเคซॉเคฐ्เคฎ เคต्เคนाเคŸ्เคธเคเคช्เคช เคชเคฐ เคเค• เค†เคงिเค•ाเคฐिเค• เคšैเคŸเคฌॉเคŸ เคฒॉเคจ्เคš เค•िเคฏा เคนै। เค‡เคธ เคšैเคŸเคฌॉเคŸ เค•ा เคจाเคฎ ‘MyGov Corona Helpdesk’ เคฐเค–ा เค—เคฏा  เคนै เค”เคฐ เคฏเคน เคธเคญी เคต्เคนाเคŸ्เคธเคเคช्เคช เคฏूเคœเคฐ्เคธ เค•े เคฒिเค เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคนै। เค•ोเคˆ เคญी เคฏूเคœเคฐ เค‡เคธ เคจंเคฌเคฐ “9013151515” เค•ो เค…เคชเคจे เฅžोเคจ เคฎें เคธेเคต เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै เค”เคฐ เคšैเคŸเคฌॉเคŸ เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เคถुเคฐू เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै।

2. เค•ेंเคฆ्เคฐीเคฏ เคฐเค•्เคทा เคฎंเคค्เคฐी เคฐाเคœเคจाเคฅ เคธिंเคน เคจे เคเค• เค…เคชเคกेเคŸिเคก เคฎैเคจुเค…เคฒ DPP-2020 เค•ा เค…เคจाเคตเคฐเคฃ เค•िเคฏा। DPP เค•ा เคชूเคฐ्เคฃ เคธ्เคตเคฐुเคช เค•्เคฏा เคนै? 
เค‰เคค्เคคเคฐ – เคฐเค•्เคทा เค–เคฐीเคฆ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा (Defence Procurement Procedure)
เค•ेंเคฆ्เคฐीเคฏ เคฐเค•्เคทा เคฎंเคค्เคฐी เคฐाเคœเคจाเคฅ เคธिंเคน เคจे เคเค• เค…เคชเคกेเคŸिเคก เคฎैเคจुเค…เคฒ DPP-2020 (เคฐเค•्เคทा เค–เคฐीเคฆ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा-2020) เค•ा เค…เคจाเคตเคฐเคฃ เค•िเคฏा। เคชिเค›เคฒे 18 เคตเคฐ्เคทों เคฎें เค‡เคธ เคชुเคธ्เคคिเค•ा เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคฐเค•्เคทा เคชूंเคœी เคฌเคœเคŸ เคธे เคนเคฅिเคฏाเคฐों เค”เคฐ เค‰เคชเค•เคฐเคฃों เค•ी เค–เคฐीเคฆ เค•ो เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै। 2020 เค•े เคก्เคฐाเคซ्เคŸ เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ เค•ा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคฐเค•्เคทा เค‰เคชเค•เคฐเคฃों เคฎें เค…เคงिเค• เคธ्เคตเคฆेเคถी เคธाเคฎเค—्เคฐी เค•ो เคฌเคข़ाเคตा เคฆेเคจा เคนै। เค‡เคธเคฎें เคฐเค•्เคทा เค‰เคชเค•เคฐเคฃों เค•ो เคธเคธ्เคคा เคฌเคจाเคจे เค•े เคฒिเค เคเค• เค…เคจ्เคฏ เคถ्เคฐेเคฃी เค•े เคฐूเคช เคฎें ‘เคฒीเคœिंเค—’ เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เค•ी เค—เคฏी เคนै।

3. เคตเคฐ्เคฒ्เคก เคนैเคช्เคชीเคจेเคธ เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ 2020 เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคตिเคถ्เคต เค•ा เคธเคฌเคธे เค–ुเคถเคนाเคฒ เคฆेเคถ เค•ौเคจ เคธा เคนै? 
เค‰เคค्เคคเคฐ – เคซिเคจเคฒैंเคก
20 เคฎाเคฐ्เคš, 2020 เค•ो เคธंเคฏुเค•्เคค เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เคจे เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคช्เคฐเคธเคจ्เคจเคคा เคฆिเคตเคธ เคชเคฐ เคตिเคถ्เคต เค–ुเคถเคนाเคฒी เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคœाเคฐी เค•ी। เค‡เคธ เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคฎें เคซ़िเคจเคฒैंเคก เคจे เคชเคนเคฒा เคธ्เคฅाเคจ เคนाเคธिเคฒ เค•िเคฏा เคนै, เคœเคฌเค•ि เคญाเคฐเคค เค•ो 144เคตां เคธ्เคฅाเคจ เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเค† เคนै। เค‡เคธ เคฐैंเค•िंเค— เค•े เคคเคนเคค เคฒเค—เคญเค— 156 เคฆेเคถों เค•ा เคฎूเคฒ्เคฏांเค•เคจ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै। เคฏเคน เคธंเคฏुเค•्เคค เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคคैเคฏाเคฐ เค•ी เค—เคˆ เค†เค เคตीं เคตिเคถ्เคต เค–ुเคถเคนाเคฒी เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคนै।  เค‡เคธ เคตเคฐ्เคท เค•ी เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เค•े เคฒिเค เคเค• เคตिเคถेเคท เคญूเคฎिเค•ा เคฆी เคนै เค”เคฐ เคฒोเค—ों เค•ी เค–ुเคถी เค•ो เค‰เคจเค•े เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคธे เคœोเคก़ा เคนै। เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เค•े เค…เคฒाเคตा, เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคถเคนเคฐी, เคธाเคฎाเคœिเค• เค”เคฐ เค…เคจ्เคฏ เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เค•ाเคฐเค•ों เค•ो เคญी เคฎเคง्เคฏเคจเคœเคฐ เคฐเค–ा เค—เคฏा เคนै।

4. เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคธुเคฐ्เฅ™िเคฏों เคฎें เคฐเคนे เคธเคค्เคฏเคฐूเคช เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เค•िเคธ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคธे เคœुเคก़े เคนुเค เคนैं? 
เค‰เคค्เคคเคฐ – เคชเคฐ्เคตเคคाเคฐोเคนเคฃ
เคญाเคฐเคคीเคฏ เคชเคฐ्เคตเคคाเคฐोเคนी เคธเคค्เคฏเคฐूเคช เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เค•ा เคจाเคฎ ‘เคฒिเคฎ्เค•ा เคฌुเค• เค‘เคซ़ เคฐिเค•ॉเคฐ्เคก्เคธ’ เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เคนो เค—เคฏा เคนै। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธเคญी เคตिเคถ्เคต เค•े 7 เคฎเคนाเคฆ्เคตीเคชों เคฎें เคธเคฌเคธे เคŠँเคšे เคœ्เคตाเคฒाเคฎुเค–ी เคชเคฐ เคšเฅाเคˆ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคชเคนเคฒे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฌเคจเคจे เค•ा เคฐिเค•ॉเคฐ्เคก เคฌเคจाเคฏा เคนै। เคธเคค्เคฏเคฐूเคช เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคจे เคœเคจเคตเคฐी, 2019 เคฎें เคฆुเคจिเคฏा เค•े 7 เคฎเคนाเคฆ्เคตीเคชों เค•े เคธเคญी เคธเคฐ्เคตोเคš्เคš เคถिเค–เคฐ เคชเคฐ เคšเคข़เคจे เค•ा เคฐिเค•ॉเคฐ्เคก เคนाเคธिเคฒ เค•िเคฏा เคฅा।

5. เค†เคฆिเคตाเคธी เคฒोเค—ों เค•े เคฌीเคš เค‰เคฆ्เคฏเคฎเคถीเคฒเคคा เค•ो เคฌเคข़ाเคตा เคฆेเคจे เค•े เคฒिเค เคญाเคฐเคคीเคฏ เคœเคจเคœाเคคीเคฏ เคธเคนเค•ाเคฐी เคตिเคชเคฃเคจ เคตिเค•ाเคธ เคฎเคนाเคธंเค˜ (TRIFED) เคฆ्เคตाเคฐा เคถुเคฐू เค•ी เค—เคˆ เคชเคนเคฒ เค•ा เคจाเคฎ เค•्เคฏा เคนै? 
เค‰เคค्เคคเคฐ – เคŸेเค• เคซॉเคฐ เคŸ्เคฐाเค‡เคฌเคฒ्เคธ
เคŸ्เคฐाเค‡เคฌเคฒ เค•ोเค‘เคชเคฐेเคŸिเคต เคฎाเคฐ्เค•ेเคŸिंเค— เคกेเคตเคฒเคชเคฎेंเคŸ เคซेเคกเคฐेเคถเคจ เค‘เคซ เค‡ंเคกिเคฏा (TRIFED) เคจे เค†เคฆिเคตाเคธी เคฒोเค—ों เค•े เคฌीเคš เค‰เคฆ्เคฏเคฎเคถीเคฒเคคा เค•ो เคฌเคข़ाเคตा เคฆेเคจे เค•े เคฒिเค เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคฎเคนเคค्เคต เค•े เคธंเคธ्เคฅाเคจों เค•े เคธाเคฅ เคธाเคेเคฆाเคฐी เคฎें ‘เคŸेเค• เคซॉเคฐ เคŸ्เคฐाเค‡เคฌเคฒ्เคธ’ เคจाเคฎเค• เคเค• เคชเคนเคฒ เคถुเคฐू เค•ी เคนै। เค‡เคธ เคชเคนเคฒ เค•ा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เคตเคจ เคœเคจเคงเคจ เคฏोเคœเคจा เค•े เคคเคนเคค เคจाเคฎांเค•िเคค เค†เคฆिเคตाเคธी เคตเคจ เค‰เคชเคœ เคธंเค—्เคฐเคนเค•เคฐ्เคคाเค“ं เค•ो เค‰เคฆ्เคฏเคฎिเคคा เค•ौเคถเคฒ เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคจा เคนै।

Sunday, March 22, 2020

Can Contaminated Currencies Spread Coronavirus? All You Need To Know

 Can Contaminated Currencies Spread Coronavirus? All You Need To Know


A recent letter written by the Confederation of All India Traders (CAIT) to finance minister Nirmala Sitharaman about the possible spread of coronavirus through currency notes has revived concerns around handling of cash during an epidemic. Apart from writing to the finance minister (read here), CAIT, a body representing 5 crore small traders also wrote to Prime Minister Narendra Modi on March 11, urging him to drive India towards the adoption of polymer currency.
While there is no conclusive scientific study that links the spread of the current strain of Coronavirus to contaminated currency notes, the World Health Organisation has advised taking measures to maintain proper hygiene post handling of notes. Even India's central bank, the Rerserve Bank Of India (RBI) has refrained from issuing any statement on avoiding the usage of paper currency.



"...usage of paper currency which is most dreaded carrier for different viruses and infections due to rapid change of hands between unknown people and thus becomes a health hazard", CAIT said in its letter to Prime Minister Narendra Modi. The body cited the safety of polymer currency, mentioning 13 countries who have switched entirely to these notes, ditching paper variants, and more than 15 countries in the line to do so. It can be read here.

Data from the RBI show that there are 10,875 crore banknotes in circulation as of March 31, 2019, according to a report released by it on August 29, 2019. Additionally, the data show 12,000 crore coins in circulation.

 These sentiments were also echoed by the the research desk of the State Bank of India through their publication 'Ecowrap', which touched upon the issue on March 17. They cited the CAIT's letter, the adoption of polymer-based currency and went a step further to cite various studies conducted in India showing the previous instances where Indian banknotes were found to consist of pathogens.

A 2015 study conducted by King George's Medical University, Lucknow, showed that almost an entire sample of 96 banknotes and 48 coins were contaminated with virus, fungus and bacteria.

A 2016 study conducted in Tamil Nadu showed 86.4% of 120 banknotes collected from doctors, banks, markets, butchers, students and housewives had various disease causing pathogens.

Another 2016 from Karnataka study showed 58 of 100 notes of ₹100, 50, 20 & 10 were contaminated 

Global concerns
These concerns about contaminated currencies have been reflected in other countries too. The Peoples' Bank of China has undertaken the disinfection of cash through ultraviolet light, high temperatures, quarantining it for 14 days and the destruction of existing cash. In the United States, some banks have reportedly asked the Federal Reserve and the Treasury to vouch for the safety of bank bills.

For how long does coronavirus stay on currency?
COVID-19 is the latest string in the coronavirus family, and the WHO has stated that it is not certain how long COVID-19 survives on surfaces. However, it goes on to state, "Studies suggest that coronaviruses (including preliminary information on the COVID-19 virus) may persist on surfaces for a few hours or up to several days. This may vary under different conditions (e.g. type of surface, temperature or humidity of the environment)." You can read this here. Another study conducted by two German universities in the 'Journal of Hospital Infections' pegs the following time frames for the persistence of viruses from the coronavirus family (not COVID-19) on various surfaces.



 A nudge towards digital payments?

While Institutions around the world have stopped short of recommending the avoidance of currency, they have advised caution.
Speaking to the Telegraph on March 2, the WHO said, "Yes it's possible and it's a good question. We know that money changes hands frequently and can pick up all sorts of bacteria and viruses and things like that. We would advise people to wash their hands after handling banknotes, and avoid touching their face. When possible it's a good idea to use contactless payments." However, fact checking website Snopes reported that the WHO later clarified that it was not propagating contactless payments as a way to stop COVID-19's transmission, and that they had not issued banknote related guidelines. BOOM has reached out to the WHO for a comment on this, and will update the story on receiving one.

Back at home, the RBI has issued an advisory dated March 16, alerting the citizens to various forms of digital payment, and how it is relevant in the current scenario. A senior RBI official who did not wish to be named told BOOM, "The jury is still out there on the spread of the virus through notes. Therefore, we are not saying do not use cash, we are just making the alternatives known so people can avoid crowded and public places."

The advisory states, "In the context of the efforts to limit the fallout of the corona virus pandemic by avoiding social contact and visit to public places, public can use these modes of digital payment from the convenience of their homes through online channels like mobile banking, internet banking, cards, etc. and avoid using cash which may require going to crowded places for sending money or paying bills."

COVID-19 is the latest coronavirus disease which has infected more than 200,000 people globally, and has killed more than 9,200, as governments around the world are grappling with limiting its fallout.

As the disease spreads by contact, international and regional health organisations have thus recommended measures including social distancing and self-quarantines to help inhibit the spread of the deadly virus.

Saturday, March 21, 2020

เคนिंเคฆी เค•เคฐेंเคŸ เค…เคซेเคฏเคฐ्เคธ เคช्เคฐเคถ्เคจोเคค्เคคเคฐी : 20-21 เคฎाเคฐ्เคš, 2020


1. เค•िเคธ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฐाเคœ्เคฏ เคจे เค•ोเคฐोเคจोเคตाเคฏเคฐเคธ เคช्เคฐเค•ोเคช เคธे เคจिเคชเคŸเคจे เค•े เคฒिเค 20,000 เค•เคฐोเคก़ เคฐुเคชเคฏे เค•े เค†เคฐ्เคฅिเค• เคชैเค•ेเคœ เค•ी เค˜ोเคทเคฃा เค•ी?
เค‰เคค्เคคเคฐ – เค•ेเคฐเคฒ
เค•ेเคฐเคฒ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เค•ोเคฐोเคจोเคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคช्เคฐเค•ोเคช เคธे เคจिเคชเคŸเคจे เค•े เคฒिเค 20,000 เค•เคฐोเคก़ เคฐुเคชเคฏे เค•े เค†เคฐ्เคฅिเค• เคชैเค•ेเคœ เค•ी เค˜ोเคทเคฃा เค•ी। เค•ेเคฐเคฒ เค•े เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी เคจे เค‡เคธ เคฎเคนीเคจे เคธเคญी เค•े เคฒिเค เคฎुเคซ्เคค เคฐाเคถเคจ เค•ी เคญी เค˜ोเคทเคฃा เค•ी, เคฐाเคœ्เคฏ เค•े เคธเคญी เคฒोเค—ों เค•ो เคฐाเคถเคจ เค•ी เคฆुเค•ाเคจों เคธे 10 เค•िเคฒो เคคเค• เคฎुเคซ्เคค เค…เคจाเคœ เคฆिเคฏा เคœाเคเค—ा।

2. เคฐเค•्เคทा เค…เคงिเค—्เคฐเคนเคฃ เคชเคฐिเคทเคฆ (เคกीเคเคธी) เคจे 83 เคคेเคœเคธ เคฒเคก़ाเค•ू เคตिเคฎाเคจों เค•ी เค–เคฐीเคฆ เค•ो เคฎंเคœूเคฐी เคฆी, เคฏเคน เคตिเคฎाเคจ เค•िเคธ เคธंเค—เค เคจ เคฆ्เคตाเคฐा เคจिเคฐ्เคฎिเคค เค•िเคฏे เคœाเคคे เคนैं?
เค‰เคค्เคคเคฐ – เคนिंเคฆुเคธ्เคคाเคจ เคเคฏเคฐोเคจॉเคŸिเค•्เคธ เคฒिเคฎिเคŸेเคก
18 เคฎाเคฐ्เคš, 2020 เค•ो เคฐเค•्เคทा เค…เคงिเค—्เคฐเคนเคฃ เคชเคฐिเคทเคฆ เคจे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคตाเคฏु เคธेเคจा เค•े เคฒिเค เคธ्เคตเคฆेเคถ เคจिเคฐ्เคฎिเคค 83 เคคेเคœเคธ เคฒเคก़ाเค•ू เคตिเคฎाเคจों เค•ी เค–เคฐीเคฆ เค•ो เคฎंเคœूเคฐी เคฆी। เค‡เคธ เคช्เคฐเคธ्เคคाเคต เค•ो เคธुเคฐเค•्เคทा เคชเคฐ เค•ैเคฌिเคจेเคŸ เคธเคฎिเคคि เค•े เคคเคนเคค เคฐเค–ा เคœाเคฏेเค—ा। เคฏเคน เคฎेเค• เค‡เคจ เค‡ंเคกिเคฏा เค•ो เคฌเฅाเคตा เคฆेเคจे เค•े เคฒिเค เคเค• เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคชเคนเคฒ เคนै। เคฒाเค‡เคŸ เค•ॉเคฎ्เคฌैเคŸ เคเคฏเคฐเค•्เคฐाเคซ्เคŸ LCA-เคคेเคœเคธ เค•ो เคเคฏเคฐเค•्เคฐाเคซ्เคŸ เคกेเคตเคฒเคชเคฎेंเคŸ เคเคœेंเคธी (ADA) เคฆ्เคตाเคฐा เคกिเคœाเค‡เคจ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा। เคเคฏเคฐเค•्เคฐाเคซ्เคŸ เคกेเคตเคฒเคชเคฎेंเคŸ เคเคœेंเคธी เคกीเค†เคฐเคกीเค“ (เคฐเค•्เคทा เค…เคจुเคธंเคงाเคจ เคตिเค•ाเคธ เคธंเค—เค เคจ) เค•े เคคเคนเคค เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคคी เคนै। เค‡เคธเค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคนिंเคฆुเคธ्เคคाเคจ เคเคฏเคฐोเคจॉเคŸिเค•्เคธ เคฒिเคฎिเคŸेเคก (HAL) เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै।

3. เค•िเคธ เคฐाเคœ्เคฏ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे SC / ST เค•เคฐ्เคฎเคšाเคฐिเคฏों เค•े เคฒिเค เคชเคฆोเคจ्เคจเคคि เคฎें เค†เคฐเค•्เคทเคฃ เคนเคŸा เคฆिเคฏा เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ- เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก
เคนाเคฒ เคนी เคฎें เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे SC/ST เค•เคฐ्เคฎเคšाเคฐिเคฏों เค•े เคฒिเค เคชเคฆोเคจ्เคจเคคि เคฎें เค†เคฐเค•्เคทเคฃ เคนเคŸाเคจे เค•े เค†เคฆेเคถ เคœाเคฐी เค•िเค। เคซเคฐเคตเคฐी 2020  เคฎें เคธเคฐ्เคตोเคš्เคš เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ  เคจे เค•เคนा เคฅा เค•ि เคธเคฐเค•ाเคฐ เค†เคฐเค•्เคทเคฃ เค•ा เคช्เคฐเคฌंเคง เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคฌाเคง्เคฏ เคจเคนीं เคนै เค”เคฐ เคชเคฆोเคจ्เคจเคคि เคฎें เค†เคฐเค•्เคทเคฃ เค•ा เคฆाเคตा เคฎौเคฒिเค• เค…เคงिเค•ाเคฐ เคจเคนीं เคนै।

4. ‘เคตिเคถ्เคต เค—ौเคฐैเคฏा เคฆिเคตเคธ’ (World Sparrow Day) เค•เคฌ เคฎเคจाเคฏा เคœाเคคा เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ – 20 เคฎाเคฐ्เคš
เค—ौเคฐैเคฏा เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคœाเค—เคฐूเค•เคคा เคฌเคข़ाเคจे เค•े เคฒिเค เคช्เคฐเคคिเคตเคฐ्เคท 20 เคฎाเคฐ्เคš เค•ो เคตिเคถ्เคต เค—ौเคฐैเคฏा เคฆिเคตเคธ เคฎเคจाเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคฏเคน เค—ौเคฐैเคฏा เค•ी เค†เคฌाเคฆी เคฎें เคญाเคฐी เค•เคฎी เค•ो เค‰เคœाเค—เคฐ เค•เคฐเคคा เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เค—ौเคฐैเคฏा เค•ी เค†เคฌाเคฆी เคตिเคฒुเคช्เคค เคนोเคจे เค•ीเค•เค—ाเคฐ เคชเคฐ เคนै। เค‡เคธ เคชเคนเคฒ เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เคญाเคฐเคค เคธ्เคฅिเคค เคจेเคšเคฐ เคซॉเคฐเคเคตเคฐ เคธोเคธाเค‡เคŸी (NFS) เคฆ्เคตाเคฐा เค•ी เค—เคˆ เคฅी, เคœिเคธเค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เคธंเคฐเค•्เคทเคฃเคตाเคฆी เคฎोเคนเคฎ्เคฎเคฆ เคฆिเคฒाเคตเคฐ เคจे เค•ी เคฅी। เคชเคนเคฒा เคตिเคถ्เคต เค—ौเคฐैเคฏा เคฆिเคตเคธ 2010 เคฎें เคฎเคจाเคฏा เค—เคฏा เคฅा।

5. เค•िเคธ เค…ंเคคเคฐिเค•्เคท เคเคœेंเคธी เคจे เคฎเคˆ, 2020 เคฎें เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เค…ंเคคเคฐिเค•्เคท เคฏाเคค्เคฐिเคฏों เค•ो เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค…ंเคคเคฐिเค•्เคท เคธ्เคŸेเคถเคจ เคญेเคœเคจे เค•ा เคฒเค•्เคท्เคฏ เคฐเค–ा เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ – เคธ्เคชेเคธ เคเค•्เคธ
เค…เคฎेเคฐिเค•ा เค•ी เคจिเคœी เค…ंเคคเคฐिเค•्เคท เคเคœेंเคธी เคธ्เคชेเคธ เคเค•्เคธ เคจे เคฎเคˆ เคฎें เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เค…ंเคคเคฐिเค•्เคท เคฏाเคค्เคฐिเคฏों เค•ो เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค…ंเคคเคฐिเค•्เคท เคธ्เคŸेเคถเคจ (เค†เคˆเคเคธเคเคธ) เคฎें เคญेเคœเคจे เค•ा เคฒเค•्เคท्เคฏ เคฐเค–ा เคนै। เค‡เคธเค•ी เค˜ोเคทเคฃा เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคจाเคธा เคฆ्เคตाเคฐा เค•ी เค—เคฏी। เคธ्เคชेเคธ เคเค•्เคธ เคจाเคธा เค•े เค…ंเคคเคฐिเค•्เคท เคฏाเคค्เคฐिเคฏों เคฌॉเคฌ เคฌेเคนेเคจเค•ेเคจ เค”เคฐ เคกเค— เคนเคฐ्เคฒे เค•ो เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค…ंเคคเคฐिเค•्เคท เคธ्เคŸेเคถเคจ เคคเค• เคชเคนुंเคšाเคจे เค•े เคฒिเค เคซाเคฒ्เค•เคจ 9 เคฐॉเค•ेเคŸ เคฒॉเคจ्เคš เค•เคฐेเค—ी।

Corona Helpdesk: เคूเค ी เค–เคฌเคฐों เคต เค…เคซเคตाเคนों เคธे เคฐเคนें เคธाเคตเคงाเคจ, WhatsApp เคฏूเคœเคฐ्เคธ เค•े เคฒिเค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคฌเคจाเคฏा เคนेเคฒ्เคช เคกेเคธ्เค•


Corona Helpdesk: เคूเค ी เค–เคฌเคฐों เคต เค…เคซเคตाเคนों เคธे เคฐเคนें เคธाเคตเคงाเคจ, WhatsApp เคฏूเคœเคฐ्เคธ เค•े เคฒिเค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคฌเคจाเคฏा เคนेเคฒ्เคช เคกेเคธ्เค•
เคนाเคฒ เคฎें เคธाเคฎเคจे เค†เคฏा เคนै เค•ि เคธोเคถเคฒ เคฎीเคกिเคฏा เค”เคฐ เคฎैเคธेเคœिंเค— เคเคช เคชเคฐ เคฌเคนुเคค เคธी เคूเค ी เค–เคฌเคฐें เคซैเคฒ เคฐเคนी เคนैं। เค‡เคจ เคूเค ी เค–เคฌเคฐों เค”เคฐ เค…เคซเคตाเคนों เคชเคฐ เคฒเค—ाเคฎ เคฒเค—ाเคจे เค•े เคฒिเค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เค•เคฆเคฎ เค‰เค ाเคฏा เคนै।...

เคจเคˆ เคฆिเคฒ्เคฒी, เคเคเคจเค†เค‡। เค•ोเคตिเคก-19 เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคฒोเค—ों เค•े เคฌीเคš เคซैเคฒी เค†เคถंเค•ाเค“ं เค•ो เค•เคฎ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•ेंเคฆ्เคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคตाเคŸ्เคธเคเคช เคชเคฐ เค‘เคซिเคถिเคฏเคฒ เคšैเคŸเคฌोเคŸ เคฒांเคš เค•िเคฏा เคนै। เค‡เคธे เคฎाเคฏเค—เคต เค•ोเคฐोเคจा เคนेเคฒ्เคชเคกेเคธ्เค• เคจाเคฎ เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคนै। เคฏเคน เคตाเคŸ्เคธเคเคช เค•े เคธเคญी เคฏूเคœเคฐ्เคธ เคฒिเค เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคนोเค—ा। เค‡เคธ เคจंเคฌเคฐ เคธे เคธंเคชเคฐ्เค• เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคฒोเค—ों เค•ो เค…เคชเคจे เคซोเคจ เค•ी เค•ांเคŸेเค•्เคŸ เคฒिเคธ्เคŸ เคฎें 9013151515 เคจंเคฌเคฐ เค•ो เคธेเคต เค•เคฐเคจा เคนोเค—ा। เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เค‡เคธ เคชเคฐ เคฎैเคธेเคœ เคญेเคœเค•เคฐ เคœเคฐूเคฐी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฒी เคœा เคธเค•เคคी เคนै।
เคนाเคฒ เคฎें เคธाเคฎเคจे เค†เคฏा เคนै เค•ि เคธोเคถเคฒ เคฎीเคกिเคฏा เค”เคฐ เคฎैเคธेเคœिंเค— เคเคช เคชเคฐ เคฌเคนुเคค เคธी เคूเค ी เค–เคฌเคฐें เคซैเคฒ เคฐเคนी เคนैं। เค‡เคจ เคूเค ी เค–เคฌเคฐों เค”เคฐ เค…เคซเคตाเคนों เคชเคฐ เคฒเค—ाเคฎ เคฒเค—ाเคจे เค•े เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคธे เคนी เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เค‘เคซिเคถिเคฏเคฒ เคšैเคŸเคฌोเคŸ เคฒांเคš เค•เคฐเคจे เค•ा เคฏเคน เค•เคฆเคฎ เค‰เค ाเคฏा เคนै। เค‡เคธเค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคฒोเค—ों เค•ो เคตाเคฏเคฐเคธ เคธे เคฌเคšเคจे เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เคœเคฐूเคฐी เคธเคคเคฐ्เค•เคคा เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฆी เคœाเคเค—ी।

1075 เคจंเคฌเคฐ เคชเคฐ เค•เคฐें เค•ॉเคฒ

เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคฎंเคค्เคฐाเคฒเคฏ เค•े เคœॉเค‡ंเคŸ เคธेเค•्เคฐเคŸเคฐी เคฒเคต เค…เค—्เคฐเคตाเคฒ เคจे เคช्เคฐेเคธ เค•ांเคซ्เคฐेंเคธ เคฎें เค•เคนा เค•ि เคฎैं เคฒोเค—ों เคธे เค…เคชीเคฒ เค•เคฐเคคा เคนूं 1075 เคจंเคฌเคฐ เคชเคฐ เค•ॉเคฒ เค•เคฐ เค•ोเคฐोเคจा เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคธाเคฐी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฒें เค”เคฐ เค…เคซเคตाเคนों เคธे เคฌเคšें।
 Corona Helpdesk: เคूเค ी เค–เคฌเคฐों เคต เค…เคซเคตाเคนों เคธे เคฐเคนें เคธाเคตเคงाเคจ, WhatsApp เคฏूเคœเคฐ्เคธ เค•े เคฒिเค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคฌเคจाเคฏा เคนेเคฒ्เคช เคกेเคธ्เค•


เคกเคฌ्เคฒ्เคฏूเคเคšเค“ เคจे เคฎोเคฆी เค•े 'เคœเคจเคคा เค•เคฐ्เคซ्เคฏू' เคชเคนเคฒ เค•ी เคช्เคฐเคถंเคธा เค•ी

เคธเคฎाเคšाเคฐ เคเคœेंเคธी เค†เค‡เคเคเคจเคเคธ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคญाเคฐเคค เคฎें เคตिเคถ्เคฐ्เคต เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคธंเค—เค เคจ (เคกเคฌ्เคฒ्เคฏूเคเคšเค“) เค•े เคช्เคฐเคคिเคจिเคงि เคนेंเค• เคฌेเค•ेเคกเคฎ เคจे เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เคจเคฐेंเคฆ्เคฐ เคฎोเคฆी เค•े 'เคœเคจเคคा เค•เคซ्เคฐ्เคฏू' เคชเคนเคฒ เค•ी เคช्เคฐเคถंเคธा เค•ी เคนै। เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคนै เค•ि เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคช्เคฐเคธाเคฐ เค•ो เคฐोเค•เคจे เคฎें เคฏเคน เค•ाเคฐเค—เคฐ เค•เคฆเคฎ เคนोเค—ा।เคฌेเค•ेเคกเคฎ เคจे เค•เคนा, 'เคนเคฎ เคœเคจเคคा เค•เคฐ्เคซ्เคฏू เค”เคฐ เคธोเคถเคฒ เคกिเคธ्เคŸेंเคธिंเค— เค…เคชเคจाเคจे เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เคฎोเคฆी เค•े เค†เคน्เคตाเคจ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‡เคธ เคฐเคฃเคจीเคคि เค•ा เคช्เคฐเคญाเคตी เค•्เคฐिเคฏाเคจ्เคตเคฏเคจ เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคช्เคฐเคธाเคฐ เค•ो เคฐोเค•เคจे เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เค…เคนเคฎ เคนोเค—ा।
เคนाเคฅों เค•ो เคธाเคซ เคฐเค–เคจे เค”เคฐ เค›ींเค•เคคे-เค–ांเคธเคคे เคธเคฎเคฏ เคง्เคฏाเคจ เคฐเค–เคจे เคธे เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคช्เคฐเคธाเคฐ เค•ो เคฐोเค•เคจे เคฎें เคฎเคฆเคฆ เคฎिเคฒเคคी เคนै। เคธเคคเคฐ्เค•เคคा เค•े เค‡เคจ เค•เคฆเคฎों เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคธोเคถเคฒ เคกिเคธ्เคŸेंเคธिंเค— เค•ो เค…เคชเคจाเคจा เค‡เคธ เคฆिเคถा เคฎें เค”เคฐ เคญी เคช्เคฐเคญाเคตी เคจเคคीเคœे เคฆेเค—ा। เค‡เคธ เคธเคฎเคฏ เคธोเคถเคฒ เคกिเคธ्เคŸेंเคธिंเค— เคนी เค‡เคธ เคšुเคจौเคคी เค•े เค–िเคฒाเคซ เคธाเคฅ เคฎिเคฒเค•เคฐ เค–เคก़े เคนोเคจे เคœैเคธा เคนै।' เคฎोเคฆी เคจे เคฐเคตिเคตाเคฐ เค•ो เคธुเคฌเคน เคธाเคค เคฌเคœे เคธे เคฐाเคค เคจौ เคฌเคœे เคคเค• เคœเคจเคคा เค•เคซ्เคฐ्เคฏू เค•ा เค†เคน्เคตाเคจ เค•िเคฏा เคนै। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฒोเค—ों เคธे เค‡เคธ เคฆौเคฐाเคจ เค˜เคฐों เคธे เคฌाเคนเคฐ เคจเคนीं เคจिเค•เคฒเคจे เค•ी เค…เคชीเคฒ เค•ी เคนै।


Thursday, March 19, 2020

test advance button

advance

test arithmetic button

arithmetic

19 march 2020 current affairs

 เคเคธเคฌीเค†เคˆ เค•ी เคชूเคฐ्เคต เคช्เคฐเคฎुเค– เค…เคฐुंเคงเคคी เคญเคŸ्เคŸाเคšाเคฐ्เคฏ เคธेเคฒ्เคธเคซोเคฐ्เคธ เค‡ंเคกिเคฏा เค•ी เคšेเคฏเคฐเคชเคฐ्เคธเคจ เคฌเคจीं

เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธ्เคŸेเคŸ เคฌैंเค• (เคเคธเคฌीเค†เคˆ) เค•ी เคชूเคฐ्เคต เคšेเคฏเคฐเคชเคฐ्เคธเคจ เค…เคฐुंเคงเคคि เคญเคŸ्เคŸाเคšाเคฐ्เคฏ เค…เคฌ เคธेเคฒ्เคธเคซोเคฐ्เคธ เค‡ंเคกिเคฏा เค•ी เคธीเคˆเค“ เคนोंเค—ी. เค…เคช्เคฐैเคฒ 2020 เค•ो เค…เคฐुंเคงเคคि เคญเคŸ्เคŸाเคšाเคฐ्เคฏ เคธेเคฒ्เคธเคซोเคฐ्เคธ เค‡ंเคกिเคฏा เค•े เคšेเคฏเคฐเคฎैเคจ เค”เคฐ เคธीเคˆเค“ เค•ा เคชเคฆเคญाเคฐ เคธंเคญाเคฒेंเค—ी.

เคธेเคฒ्เคธเคซोเคฐ्เคธ เค‡ंเคกिเคฏा เค•เคธ्เคŸเคฎเคฐ เคฐिเคฒेเคถเคจเคถिเคช เคฎैเคจेเคœเคฎेंเคŸ (เคธीเค†เคฐเคเคฎ) เคธॉเคซ्เคŸเคตेเคฏเคฐ เค•ी เคฆुเคจिเคฏा เคญเคฐ เค•ी เคŸॉเคช เค•ी เค•ंเคชเคจिเคฏों เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เคนै. เค…เคฐुंเคงเคคि เคญเคŸ्เคŸाเคšाเคฐ्เคฏ เค‡เคธ เคธเคฎเคฏ เคตिเคช्เคฐो เคฎें เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคจिเคฆेเคถเค• เค•े เคคौเคฐ เคชเคฐ เคญी เค•ाเคฎ เค•เคฐ เคฐเคนी เคนैं.

เคฆिเคฒ्เคฒी เคฎें ‘เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी เคเคกเคตोเค•ेเคŸ เคตेเคฒเคซेเคฏเคฐ เคธ्เค•ीเคฎ’ เคถुเคฐु

เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी เค…เคฐเคตिंเคฆ เค•ेเคœเคฐीเคตाเคฒ เคจे เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคฆिเคฒ्เคฒी เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी เคเคกเคตोเค•ेเคŸ เคตेเคฒเคซेเคฏเคฐ เคธ्เค•ीเคฎ เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เค•ी เคนै เคœिเคธเค•े เคฒिเค เคตเค•ीเคฒ 21 เคฎाเคฐ्เคš เคธे เค‘เคจเคฒाเค‡เคจ เค†เคตेเคฆเคจ เค•เคฐ เคธเค•ेंเค—े. เค‡เคธ เคธ्เค•ीเคฎ เค•े เคคเคนเคค เคตเค•ीเคฒों เค•े เคตेเคฒเคซेเคฏเคฐ เค•े เคฒिเค เค•ाเคฎ เค•िเค เคœाเคंเค—े.

เค‡เคธเค•ा เคฏोเคœเคจा เค•ा เคฌเคœเคŸ เคฒเค—เคญเค— 50 เค•เคฐोเคก़ เคฐुเคชเคฏे เคคเคฏ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै. เคตเค•ीเคฒों เค•ो เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคฌीเคฎा, เคˆ-เคฒाเค‡เคฌ्เคฐेเคฐी เค”เคฐ เค•ोเคฐ्เคŸ เคฎें เค•्เคฐेเคš เคœैเคธी เคธुเคตिเคงाเคं เคฆी เคœाเคฏेंเค—ी. เค†เคˆเคŸी เคตिเคญाเค— เค•ी เคคเคฐเคซ เคธे เคคैเคฏाเคฐ เค•िเคฏा เค—เคฏा เค†เคตेเคฆเคจ 21 เคฎाเคฐ्เคš เคธे เคฒॉ เคกिเคชाเคฐ्เคŸเคฎेंเคŸ เค•ी เคตेเคฌเคธाเค‡เคŸ เคชเคฐ เคœाเคฐी เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคœाเคเค—ा.

เคฆिเคฒ्เคฒी เคฎें ‘เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी เคเคกเคตोเค•ेเคŸ เคตेเคฒเคซेเคฏเคฐ เคธ्เค•ीเคฎ’ เคถुเคฐु เคจे เค‡ंเคกिเคฏเคจ เคธुเคชเคฐ เคฒीเค— 2019-20 เค•ा เค–िเคคाเคฌ เคœीเคคा

เคเคŸीเค•े เคจे เค‡ंเคกिเคฏเคจ เคธुเคชเคฐ เคฒीเค— 2019-20 เค•े เคซाเค‡เคจเคฒ เคฎुเค•ाเคฌเคฒे เคฎें เคšेเคจ्เคจเคˆเคฏเคจ เคเคซเคธी เค•ो เคนเคฐाเค•เคฐ เฅ™िเคคाเคฌ เคชเคฐ เค•เคฌ्เฅ›ा เค•िเคฏा. เคซाเค‡เคจเคฒ เคฎैเคš เคฎें เคเคŸीเค•े เค•ी เคŸीเคฎ เคจे เคšेเคจ्เคจเคˆเคฏเคจ เคเคซเคธी เค•ो 3-1 เคธे เคฎाเคค เคฆी. เค—ौเคฐเคคเคฒเคฌ เคนै เค•ि เคฏเคน เคเคŸीเค•े เค•ा เคคीเคธเคฐा เค‡ंเคกिเคฏเคจ เคธुเคชเคฐ เคฒीเค— เฅ™िเคคाเคฌ เคนै.

เค‡ंเคกिเคฏเคจ เคธुเคชเคฐ เคฒीเค— เคญाเคฐเคค เค•ी เคช्เคฐोเคซेเคถเคจเคฒ เคซुเคŸเคฌॉเคฒ เคฒीเค— เคนै, เค‡เคธเคฎें 16 เคŸीเคฎें เค–ेเคฒเคคी เคนैं. เค‡เคธเค•ा เค—เค เคจ 2013 เคฎें เคญाเคฐเคค เคฎें เคซुเคŸเคฌॉเคฒ เค•ो เคช्เคฐोเคค्เคธाเคนिเคค เค•เคฐเคจे เค”เคฐ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคซुเคŸเคฌॉเคฒ เค•ो เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคฒाเคจे เค•े เคฒिเค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा.

เค†ंเคง्เคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เค…เคถ्เคตिเคจी เคฒोเคนाเคจी เค•ो เคฌเคจाเคฏा เคชเคฐ्เคฏเคŸเคจ เคจिเค—เคฎ เค•ा เคšेเคฏเคฐเคฎैเคจ

เค†ंเคง्เคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคเคฏเคฐ เค‡ंเคกिเคฏा เค•े เคชूเคฐ्เคต เคšेเคฏเคฐเคฎैเคจ เคเคตं เคช्เคฐเคฌंเคง เคจिเคฆेเคถเค• (CMD) เค…เคถ्เคตिเคจी เคฒोเคนाเคจी เค•ो เคฐाเคœ्เคฏ เค•े เคชเคฐ्เคฏเคŸเคจ เคตिเค•ाเคธ เคจिเค—เคฎ เค•ा เคšेเคฏเคฐเคฎैเคจ เคจिเคฏुเค•्เคค เค•िเคฏा เคนै. เค…เคถ्เคตिเคจी เคฒोเคนाเคจी เค•ो เค†ंเคง्เคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฎें เค•ैเคฌिเคจेเคŸ เคฎंเคค्เคฐी เค•ा เคญी เคฆเคฐ्เคœा เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคนै.

เคฏเคน เคจिเคฏुเค•्เคคि เคเค• เคตเคฐ्เคท เค•ी เค…เคตเคงि เค•े เคฒिเคฏे เค•ी เค—เคฏी เคนै. เค‡เคธเคธे เคชूเคฐ्เคต เค…เคถ्เคตिเคจी เคฒोเคนाเคจी เคญाเคฐเคค เคชเคฐ्เคฏเคŸเคจ เคตिเค•ाเคธ เคจिเค—เคฎ เค•े เคธीเคเคฎเคกी เคคเคฅा เคฐेเคฒเคตे เคฌोเคฐ्เคก เค•े เคšेเคฏเคฐเคฎैเคจ เคญी เคฐเคน เคšुเค•े เคนैं. เคตे เคฆूเคธเคฐे เคชूเคฐ्เคต เคจौเค•เคฐเคถाเคน เคนैं, เคœिเคจ्เคนें เคฐाเคœ्เคฏ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เค•ैเคฌिเคจेเคŸ เคฎंเคค्เคฐी เค•ा เคฆเคฐ्เคœा เคฆेเค•เคฐ เคชเคฆ เคฆिเคฏा เคนै.

เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคชเคฆोเคจ्เคจเคคि เคฎें เค†เคฐเค•्เคทเคฃ เค–เคค्เคฎ เค•िเคฏा

เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•ी เคธเคฐเค•ाเคฐी เคจौเค•เคฐिเคฏों เคฎें เคชเคฆोเคจ्เคจเคคि เคฎें เค†เคฐเค•्เคทเคฃ เค•ो เค–เคค्เคฎ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคนै. เค…เคชเคจी เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เคคीเคจ เคธाเคฒ เคชूเคฐे เคนोเคจे เคชเคฐ เคค्เคฐिเคตेंเคฆ्เคฐ เคฐाเคตเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคฏเคน เคฌเคก़ा เคซैเคธเคฒा เคฒिเคฏा เคนै. เค‡เคธเค•े เค…เคฒाเคตा เคช्เคฐเคฆेเคถ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคชเคฆोเคจ्เคจเคคि เคชเคฐ เคฒเค—ी เคฐोเค• เค•ो เคญी เคนเคŸा เคฆिเคฏा เคนै.


เคเคชीเคกा เคจे เคฒเค˜ु เค•ृเคทเค• เค•ृเคทि เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคธंเค˜ (เคเคธ เคเคซ เค เคธी) เค•े เคธाเคฅ เคธเคฎเคौเคคा เคœ्เคžाเคชเคจ เคชเคฐ เคนเคธ्เคคाเค•्เคทเคฐ เค•िเค

เค•ेंเคฆ्เคฐीเคฏ เคตाเคฃिเคœ्เคฏ เคตाเคฃिเคœ्เคฏ เคเคตं เค‰เคฆ्เคฏोเค— เคฎंเคค्เคฐाเคฒเคฏ เคจे เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคฌเคคाเคฏा เค•ि เคจिเคฐ्เคฏाเคค เคคเคฅा เคฌाเคœाเคฐ เคธंเคฌंเคงी เค—เคคिเคตिเคงिเคฏों เคฎें เคคाเคฒเคฎेเคฒ เคฒाเคจे เคนेเคคु เคเคชीเคกा เคจे เคฒเค˜ु เค•ृเคทเค• เค•ृเคทि เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคธंเค˜ (เคเคธเคเคซเคเคธी) เค•े เคธाเคฅ เคเค• เคธเคฎเคौเคคा เคœ्เคžाเคชเคจ เคชเคฐ เคนเคธ्เคคाเค•्เคทเคฐ เค•िเค เคนैं.

เคเคชीเคกा เคเคธे เคธंเค—เค เคจों เค•े เคธाเคฅ เคธเคฎเคจ्เคตเคฏ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคธाเคฎूเคนिเค• เคฆृเคท्เคŸिเค•ोเคฃ เคชเคฐ เคง्เคฏाเคจ เคฆे เคฐเคนा เคนै. เคฏเคน เค•ृเคทि เค”เคฐ เคธเคฎ्เคฌเคฆ्เคง เค•्เคทेเคค्เคฐों เค•े เคตिเค•ाเคธ เค”เคฐ เคนिเคคเคงाเคฐเค•ों เค•ो เคฌेเคนเคคเคฐ เคฎूเคฒ्เคฏ เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เค•เคฐाเคจे เคนेเคคु เค•ृเคทि เคจिเคฐ्เคฏाเคค เคนेเคคु เคชเคฐเคธ्เคชเคฐ เคฎिเคฒเค•เคฐ เค•ाเคฎ เค•เคฐ เคฐเคนा เคนै.


เคจिเคฐ्เคญเคฏा เค•े เคฆोเคทिเคฏों เค•ो เค•เคฒ เคธुเคฌเคน 5:30 เคฌเคœे เคนोเค—ी เคซांเคธी

เคชเคŸिเคฏाเคฒा เคนाเค‰เคธ เค•ोเคฐ्เคŸ เคจे 19 เคฎाเคฐ्เคš 2020 เค•ो เคฆोเคทिเคฏों เค•ी เคฏाเคšिเค•ा เคชเคฐ เคซैเคธเคฒा เคธुเคจाเคคे เคนुเค เคซांเคธी เค•ी เคธเคœा เค•ो เคฌเคฐเค•เคฐाเคฐ เคฐเค–ा เคนै. เคฆोเคทिเคฏों เค•ो 20 เคฎाเคฐ्เคš เคธुเคฌเคน 5.30 เคฌเคœे เคซांเคธी เคฆी เคœाเคเค—ी. เคชเคŸिเคฏाเคฒा เคนाเค‰เคธ เค•ोเคฐ्เคŸ เคจे 05 เคฎाเคฐ्เคš 2020 เค•ो เคจिเคฐ्เคญเคฏा เค•ेเคธ เคฎें เคšौเคฅी เคฌाเคฐ เคกेเคฅ เคตॉเคฐंเคŸ เคœाเคฐी เค•िเคฏा เคฅा.

เคฆिเคฒ्เคฒी เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคฏाเคšिเค•ा เคฎें เค•เคนा เคฅा เค•ि เคšाเคฐों เคฆोเคทिเคฏों เค•े เคธเคญी เค•ाเคจूเคจी เคตिเค•เคฒ्เคช เคธเคฎाเคช्เคค เคนो เคšुเค•े เคนैं เค”เคฐ เค…เคฌ เค‰เคจเค•े เคชाเคธ เค•ोเคˆ เคฐाเคธ्เคคा เคจเคนीं เคนै. เคชเคŸिเคฏाเคฒा เค•ोเคฐ्เคŸ เคจे เคจिเคฐ्เคญเคฏा เค•ेเคธ เคฎें เคšौเคฅी เคฌाเคฐ เคกेเคฅ เคตॉเคฐंเคŸ เคœाเคฐी เค•िเคฏा เคนै. เค‡เคธเคธे เคชเคนเคฒे เคคीเคจ เคฌाเคฐ 22 เคœเคจเคตเคฐी, 01 เคซเคฐเคตเคฐी เค”เคฐ 03 เคฎाเคฐ्เคš เค•े เคฒिเค เคกेเคฅ เคตॉเคฐंเคŸ เคœाเคฐी เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा, เคฒेเค•िเคจ เคซांเคธी เคจเคนीं เคนो เคชाเคˆ.


เคšेเคจ्เคจเคˆ เคฎें เคญी เค…เคฌ เคเคจเคธीเคเคฒเคเคŸी เค•ी เคชीเค , เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคœाเคฐी เค•ी เค…เคงिเคธूเคšเคจा

เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เค…เคชीเคฒीเคฏ เคจ्เคฏाเคฏाเคงिเค•เคฐเคฃ เค•ी เคšेเคจ्เคจเคˆ เคชीเค  เค•े เค—เค เคจ เค•ो เค…เคงिเคธूเคšिเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคนै. เค…เคงिเคธूเคšเคจा เคฎें เค•เคนा เค—เคฏा เคนै เค•ि เคเคจเคธीเคเคฒเคเคŸी เค•ी เคšेเคจ्เคจเคˆ เคชीเค  เค•เคฐ्เคจाเคŸเค•, เคคเคฎिเคฒเคจाเคกु, เค•ेเคฐเคฒ, เค†ंเคง्เคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ, เคคेเคฒंเค—ाเคจा, เคฒเค•्เคทเคฆ्เคตीเคช เค”เคฐ เคชुเคกुเคšेเคฐी เค•े เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค•ंเคชเคจी เคตिเคงि เคจ्เคฏाเคฏाเคงिเค•เคฐเคฃ (เคเคจเคธीเคเคฒเคŸी) เค•े เค†เคฆेเคถों เค•े เค–िเคฒाเคซ เคฏाเคšिเค•ाเค“ं เคชเคฐ เคธुเคจเคตाเคˆ เค•เคฐेเค—ी.

เค…เคชीเคฒीเคฏ เคจ्เคฏाเคฏाเคงिเค•เคฐเคฃ เค•ा เค—เค เคจ เค•ंเคชเคจी เค•ाเคจूเคจ, 2013 เค•ी เคงाเคฐा 410 เค•े เคคเคนเคค เคเคจเคธीเคเคฒเคŸी เค•े เค†เคฆेเคถों เค•े เค–िเคฒाเคซ เค…เคชीเคฒों เค•ी เคธुเคจเคตाเคˆ เค•े เคฒिเคฏे เค•िเคฏा เค—เคฏा. เคฏเคน เคเค• เคŸ्เคฐिเคฌ्เคฏूเคจเคฒ เคนै เคœिเคธे 01 เคœूเคจ 2016 เคธे เคจेเคถเคจเคฒ เค•ंเคชเคจी เคฒॉ เคŸ्เคฐिเคฌ्เคฏूเคจเคฒ (NCLT) เค•े เค†เคฆेเคถों เค•े เค–िเคฒाเคซ เค…เคชीเคฒ เคธुเคจเคจे เค•े เคฒिเค เคฌเคจाเคฏा เค—เคฏा เคนै.

IHBT เค•े เคตैเคœ्เคžाเคจिเค•ों เคจे เคตिเค•เคธिเคค เค•िเคฏा เคจเคฏा เคธेเคจेเคŸाเค‡เคœเคฐ

เค•ोเคฐोเคจा เค•े เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคจिเคตाเคฐเค• เค‰เคชाเคฏ เค”เคฐ เคฌाเคœाเคฐ เคฎें เคฌेเคšी เคœा เคฐเคนी เค•เคˆ เคจเค•เคฒी เคธाเคฎเค—्เคฐिเคฏों เค•ी เค–เคฌเคฐों เค•े เคฌीเคš เคธेเคจिเคŸाเค‡เคœเคฐ เคœैเคธे เค‰เคค्เคชाเคฆों เค•ी เคฎाँเค— เคฌเคข़ เคฐเคนी เคนै. เค‡เคธ เคธेเคจिเคŸाเค‡เคœเคฐ เค•ी เคเค• เค–ाเคธ เคฌाเคค เคนै เค•ि เค‡เคธ เค‰เคค्เคชाเคฆ เคฎें เคชेเคฐाเคฌेंเคธ, เคŸ्เคฐाเคˆเค•्เคฒोเคธ्เคฎ, เคธिंเคฅेเคŸिเค• เค–ुเคถเคฌू เคเคตं เคฅेเคฒेเคŸेเคธ เคœैเคธे เคฐเคธाเคฏเคจों เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เคจเคนीं เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै.

เค‡เคธ เคธเคฎเคौเคคे เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค†เคˆเคเคšเคฌीเคŸी เคนैंเคก-เคธेเคจिเคŸाเค‡เคœเคฐ เค•े เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เค•ी เค…เคชเคจी เคคเค•เคจीเค• เค‡เคธ เค•ंเคชเคจी เค•ो เคนเคธ्เคคांเคคเคฐिเคค เค•เคฐ เคฐเคนा เคนै. เค†เคˆเคเคšเคฌीเคŸी เค•ी เคŸीเคฎ เคจे เค‡เคธ เคนैंเคก-เคธैเคจिเคŸाเค‡เคœเคฐ เค•ो เคฌाเคœाเคฐ เคฎें เค…เคšाเคจเค• เคฎांเค— เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคตिเค•เคธिเคค เค•िเคฏा เคนै.

synonyms antonyms and cloze test

Synonyms and Antonyms

Direction: In the following question (1-2), find the synonym of the given word?

1. Hound
a. Migrate
b. Beagle
c. Critic
d. Variable
Ans.:- (b.)

2. Barrier
a. Comfort
b. Justify
c. Prescribe
d. Embargo
Ans.: (d.)

3. Find out the word opposite in meaning of the given word?
Blindness
a. Confront
b. Contour
c. Vista
d. Outlook

Ans.: (c.)

Cloze Test

Direction (Question 4- 8): In the following passage, some of the words have been left out. Read the passage carefully and select the correct answer for the given blank out of the four alternatives.

Job performance is ______ by a number of factors. Motivation alone does not lead to increased performance. Ability and technology moderates the relationship between motivation and performance. The higher the levels of ability and motivation the ______ the level of performance will be. However, increasing motivation beyond an ______ level tends to ______ a dysfunctional result because it is ______ by an increased level of anxiety.

4. Job performance is ______ by a number of factors. Motivation alone.
a. Affected
b. Effected
c. Influenced
d. Measured
Ans.:- (a.)


5. The higher the levels of ability and motivation the ______ the level of performance will be.
a. Higher
b. Smaller
c. Larger
d. Lower
Ans.:- (a.)

6. However, increasing motivation beyond an ______ level.
a. Increased
b. Certain
c. Desired
d. Optimal
Ans.:- (d.)

7. tends to ______ a dysfunctional result.
a. Introduce
b. Induce
c. Deduce
d. Produce
Ans.:- (d.)

8. Because it is ______ by an increased level of anxiety.
a. Accompanied
b. Affiliated
c. Amalgamated
d. Abandoned
Ans.:- (a.)

Direction (Question 9- 13): In the following passage, some of the words have been left out. Read the passage carefully and select the correct answer for the given blank out of the four alternatives.

The _____ of energy in India are met from both commercial and non-commercial sources. The most _____ sources of energy today are coal and natural gas, hydro-electricity and nuclear power. On the other hand, firewood, cow-dung cakes and vegetable waste, etc. _____ non-commercial forms of energy. While non-commercial forms of energy _____ demand, coal is the _____ source of commercial energy in India.

9. The _____ of energy in India are met from both commercial.
a. Availability
b. Sources
c. Lessen
d. Requirements
Ans.:- (d.)

10. The most _____ sources of energy today are coal and natural gas.
a. Important
b. Extensive
c. Vital
d. Insignificant
Ans.:- (a.)

11. On the other hand, firewood, cow-dung cakes and vegetable waste etc. _____ non-commercial forms of energy.
a. Combines
b. Mixes
c. Collaborates
d. Constitutes
Ans.:- (d.)

12. While non-commercial forms of energy _____ demand,
a. Rests
b. Meet
c. Need
d. Shed
Ans.:- (b.)

13. Coal is the _____ source of commercial energy in India.
a. Hardest
b. Smallest
c. Heaviest
d. Largest
Ans.:- (d.)


Direction (Question 14- 16): In the following passage, some of the words have been left out. Read the passage carefully and select the correct answer for the given blank out of the four alternatives.

Literature is a medium through which a person conveys his ideas towards or protest against different norms of society. The words that deal with a _____ issue are of particular importance in literature. They are _____ with a particular purpose in _____.

14. The words that deal with a _____ issue
a. Moral
b. Insensitive
c. Economical
d. Broad
Ans.:- (a.)

15. They are _____ with a particular purpose
a. Written
b. Represented
c. Brought
d. Founded
Ans.:- (a.)

16. a particular purpose in _____.
a. All
b. Hand
c. Mind
d. Total
Ans.:- (c.)


เคธंเคงि เคเคตं เคธंเคงि เคตिเคš्เค›ेเคฆ

 1. เคธเคนी เคธंเคงि เคตिเคš्เค›ेเคฆ เค•ा เคšเคฏเคจ เค•ीเคœिเค।

เคชเคตिเคค्เคฐ

(a)  เคชเคต् + เค‡เคค्เคฐ
(b)  เคชเคตः + เค‡เคค्เคฐ
(c)  เคชौ + เค‡เคค्เคฐ
(d)  เคชो + เค‡เคค्เคฐ

Answer : (d)

2. เคธเคนी เคธंเคงि เคตिเคš्เค›ेเคฆ เค•ा เคšเคฏเคจ เค•ीเคœिเค।

เคฆिเค—เคฎ्เคฌเคฐ

(a)  เคฆि + เค—เคฎ्เคฌเคฐ
(b)  เคฆिเค—เคฎ्เคฌ + เคฐ
(c)  เคฆिเค—् + เค…เคฎ्เคฌเคฐ
(d)  เคฆिเค•् + เค…เคฎ्เคฌเคฐ

Answer : (d)

3. เคธเคนी เคธंเคงि เคตिเคš्เค›ेเคฆ เค•ा เคšเคฏเคจ เค•ीเคœिเค।

เคทเคกाเคจเคจ

(a)  เคทเคกा + เค†เคจเคจ
(b)  เคทเคก् + เค†เคจเคจ
(c)  เคทเค ् + เค†เคจเคจ
(d)  เคทเคŸ् + เค†เคจเคจ

Answer : (d)

4. เคธเคนी เคธंเคงि เคตिเคš्เค›ेเคฆ เค•ा เคšเคฏเคจ เค•ीเคœिเค।

เคฐाเคฎाเคฏเคฃ

(a)  เคฐाเคฎ + เค…เคฃ
(b)  เคฐाเคฎ + เค†เคฏเคจ
(c)  เคฐाเคฎ + เค…เคฏเคจ
(d)  เคฐाเคฎा + เคฏเคฎ्


Answer : (c)

5. เคธเคนी เคธंเคงि เคตिเคš्เค›ेเคฆ เค•ा เคšเคฏเคจ เค•ीเคœिเค।

เค‡เคค्เคฏैเคตเคฎ

(a)  เค‡เคค्เคฏ + เคเคตเคฎ्
(b)  เค‡เคคिเคฎ्+ เคฏเคฎ
(c)  เค‡เคคि + เคเคตเคฎ
(d)  เค‡เคคि + เค‡เคฏเคฎ

Answer : (c)

6. เคธเคนी เคธंเคงि เคตिเคš्เค›ेเคฆ เค•ा เคšเคฏเคจ เค•ीเคœिเค।

เค‰เคชเคฐ्เคฏुเค•्เคค

(a)  เค‰เคชः + เคฏुเค•्เคค
(b)  เค‰เคชः + เค‰เคค
(c)  เค‰เคชเคฐ् + เค‰เค•्เคค
(d)  เค‰เคชเคฐि + เค‰เค•्เคค


Answer : (d)


7. เคธเคนी เคธंเคงि เคตिเคš्เค›ेเคฆ เค•ा เคšเคฏเคจ เค•ीเคœिเค।

เคœเค—เคจ्เคจाเคฅ

(a)  เคœเค—เคจ + เค…เคจाเคฅ
(b)  เคœเค—เคจ् + เคจाเคฅ
(c)  เคœเค—เคค् + เคจाเคฅ
(d)  เคœเค— + เค…เคจाเคฅ


Answer : (b)


8. เคธเคนी เคธंเคงि เคตिเคš्เค›ेเคฆ เค•ा เคšเคฏเคจ เค•ीเคœिเค।

เคฎเคนोเคฆเคฏ

(a)  เคฎเคนो + เคฆเคฏ
(b)  เคฎเคนा + เค“เคฆเคฏ
(c)  เคฎเคนाเคจ + เค‰เคฆเคฏ
(d)  เคฎเคนा + เค‰เคฆเคฏ


Answer : (d)


9. เคธเคนी เคธंเคงि เคตिเคš्เค›ेเคฆ เค•ा เคšเคฏเคจ เค•ीเคœिเค।

เคช्เคฐเคค्เคฏुเคชเค•ाเคฐ

(a)  เคช्เคฐเคค् + เค‰เคชเค•ाเคฐ
(b)  เคช्เคฐเคคि + เค‰เคชเค•ाเคฐ
(c)  เคช्เคฐเคคी + เค‰เคชเค•ाเคฐ
(d)  เคช्เคฐเคคि + เค…เคชเค•ाเคฐ


Answer : (b)


10. เคธเคนी เคธंเคงि เคตिเคš्เค›ेเคฆ เค•ा เคšเคฏเคจ เค•ीเคœिเค।

เคฎเคจोเคฏोเค—

(a)  เคฎเคจो + เคฏोเค—
(b)  เคฎเคจः + เคฏोเค—
(c)  เคฎเคจः + เค†เคฏोเค—
(d)  เค‡เคจเคฎे เคธे เค•ोเคˆ เคจเคนीं


Answer : (b)


test result

result

test notification

notification

Indian Art and Culture quetions

1. With which of the following fields was Naina Devi, associated?
(A) Hindi Poetry
(B) Film acting
(C) Photo-journalism
(D) Dadra and Thumri singing


2. Bhagavata Mela, a folk form of performing arts is native to :
(A) Andhra Pradesh
(B) Karnataka
(C) Kerala
(D) Tamil Nadu


3. Which one of the following dances involves solo performance?
(A) Bharatanatyam
(B) Kuchipudi
(C) Kathak
(D) Odissi



4. Guru Birju Maharaj is a maestro of which of the following Classical dance forms?
(A) Manipuri
(B) Kathak
(C) Mohiniattam
(D) Kathakali


5. In which dance form are the themes called from the Ramayana and Mahabharata?
(A) Odissi
(B) Kuchipudi
(C) Kathak
(D) Bharatanatyam


6. Who among the following is a famous santoor player?
(A) Hari Prasad Chaurasia
(B) Ravi Shankar
(C) Zakir Hussain
(D) Shiv Kumar Sharma


7. Which among the following is a folk dance of India?
(A) Manipuri
(B) Kathakali
(C) Garba
(D) Mohiniattam


8. Which of the following dancers was the first Indian woman to learn Chhad dance?
(A) Indrani Rahman
(B) Samyukta Panigrahi
(C) Sonal Mansingh
(D) Swapnasundari


9. Which one of the following is essentially a solo dance?
(A) Kuchipudi
(B) Kathak
(C) Manipuri
(D) Mohiniattam


10. Which of the following is a popular folk dance of Maharashtra?
(A) Tamasha
(B) Bhangra
(C) Garba
(D) Dandiya

Indian Constitution Question in Hindi



เคช्เคฐเคถ्เคจ (1) เค•िเคธे เคธंเค˜ เคฒोเค• เคธेเคตा เค†เคฏोเค— เค•े เคธเคฆเคธ्เคฏों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคถเค•्เคคि เคช्เคฐाเคช्เคค เคนै?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:-เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि เค•ो।

เคช्เคฐเคถ्เคจ (2)  เคฐाเคœ्เคฏ เคธเคญा เคฎें เค•िเคธ เคฐाเคœ्เคฏ เค•े เคช्เคฐเคคिเคจिเคงिเคฏों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เคธเคฐ्เคตाเคงिเค• เคนै?


 เค‰เคค्เคคเคฐ:-เค‰เคค्เคคเคฐเคช्เคฐเคฆेเคถ เค•े।

เคช्เคฐเคถ्เคจ(3) เค•ौเคจ–เคธा เค†เคฏोเค— เคฎเคคเคฆाเคคा เคธूเคšिเคฏां เคคैเคฏाเคฐ เค•เคฐเคตाเคคा เคนै?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:-เคจिเคฐ्เคตाเคšเคจ เค†เคฏोเค—।

เคช्เคฐเคถ्เคจ(4) เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคตिเค•ाเคธ เคชเคฐिเคทเคฆ् เค•ैเคธी เค‡เค•ाเคˆ เคนै?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:-เคธंเคตिเคงाเคจेเคคเคฐ เค‡เค•ाเคˆ।

เคช्เคฐเคถ्เคจ(5) เคฐाเคœ्เคฏ เคฒोเค• เคธेเคตा เค†เคฏोเค— เค•े เค…เคง्เคฏเค•्เคท เค•ी เคจिเคฏुเค•्เคคि เค•ौเคจ เค•เคฐเคคा เคนै?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:-เคฐाเคœ्เคฏเคชाเคฒ।

เคช्เคฐเคถ्เคจ(6) เค•िเคธ เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆ เคฎें เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि เค•ो เค…เคง्เคฏाเคฆेเคถ เคœाเคฐी เค•เคฐเคจे เค•ी เคถเค•्เคคि เคช्เคฐाเคช्เคค เคนै?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:-เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆ-123 เคฎें।

เคช्เคฐเคถ्เคจ(7) เคธंเคตिเคงाเคจเคธเคญाเค•ेเคช्เคฐाเคฐूเคชเคธเคฎिเคคिเคฎेंเค•ुเคฒเค•िเคคเคจेเคธเคฆเคธ्เคฏเคฅे?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:-เคธाเคค।

เคช्เคฐเคถ्เคจ(8) เค•िเคธ เคธंเคตिเคงाเคจ เคธंเคถोเคงเคจ เค•े เคคเคนเคค เคธंเคตिเคงाเคจ เค•ी เคช्เคฐเคธ्เคคाเคตเคจा เคฎें เคธंเคถोเคงเคจ เค•िเคฏा เค—เคฏा?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:- 42 เคตें เคธंเคตिเคงाเคจ เคธंเคถोเคงเคจ เคฎें।
เคช्เคฐเคถ्เคจ(9) เคธंเคตिเคงाเคจ เคธเคญा เค•े เคंเคกा เคธเคฎिเคคि เค•े เค…เคง्เคฏเค•्เคท เค•ौเคจ เคฅे?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:- เคœे. เคฌी. เค•ृเคชเคฒाเคจी।

เคช्เคฐเคถ्เคจ(10) เคธंเคฏुเค•्เคค เคธंเคธเคฆीเคฏ เคธเคฎिเคคि เคฎें เคฐाเคœ्เคฏเคธเคญा เค•े เค•िเคคเคจे เคธเคฆเคธ्เคฏ เคนोเคคे เคนैं?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:- 15

เคช्เคฐเคถ्เคจ(11)เคธंเคตिเคงाเคจ เคธเคญा เคฆ्เคตाเคฐा เค•เคฌ เคธंเคตिเคงाเคจ เค•ो เคชाเคฐिเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा เค—เคฏा?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:- 26 เคจเคตเคฎ्เคฌเคฐ, 1949 เค•ो।

เคช्เคฐเคถ्เคจ(12) เคธंเคตिเคงाเคจ เค•े เค•िเคจ เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆों เคฎें เคฎौเคฒिเค• เค…เคงिเค•ाเคฐ เคตเคฐ्เคฃिเคค เคนैं?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:-เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆ 12-35 ।

เคช्เคฐเคถ्เคจ(13) เคฎुเค–्เคฏ เคธเคคเคฐ्เค•เคคा เค†เคฏुเค•्เคค เค•ी เคจिเคฏुเค•्เคคि เค•ौเคจ เค•เคฐเคคा เคนै?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:-เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि।

เคช्เคฐเคถ्เคจ(14) เคฐाเคœ्เคฏ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•ा เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เคช्เคฐเคงाเคจ เค•ौเคจ เคนोเคคा เคนै?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:-เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी।

เคช्เคฐเคถ्เคจ(15) เคธंเคตिเคงाเคจ เค•े เค…เคงिเค•ांเคถ เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆों เค•ो เคธंเคถोเคงिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•ौเคจ–เคธी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค…เคชเคจाเคˆ เคœाเคคी เคนै?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:-เคธाเคงाเคฐเคฃ เคฌเคนुเคฎเคค।

เคช्เคฐเคถ्เคจ(16)เค†เคฐ्เคฅिเค• เคจिเคฏोเคœเคจ เค•िเคธ เคธूเคšी เคฎें เคนै?
 เค‰เคค्เคคเคฐ:-เคธเคฎเคตเคฐ्เคคी เคธूเคšी।


Economics Questions in Hindi for Competitive Exam


Q.1 เคญाเคฐเคค เคฎें เคธเคฌเคธे เคธंเคชเคค्เคคि เคตाเคฒा เคฐाเคœ्เคฏ เค•ौเคจ เคนैं ?

(A) เคคเคฎिเคฒ เคจाเคกु

(B) เคฎเคนाเคฐाเคท्เคŸ्เคฐ

(C) เค•ेเคฐเคฒा

(D) เค•เคฐ्เคจाเคŸเค•

Ans .  B

Q.2 เคญाเคฐเคค เค•ा เค•िเคคเคจा % เค†เคฌाเคฆी เค•ृเคทि เค‰เคฆ्เคฏोเค— เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เคนैं ?

(A) 60%

(B) 70%

(C) 58.9%

(D) เค…เคจ्เคฏ

Ans .  C

Q.3 เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคชเคงाเคฐ्เคฅ เคธे เคธเค•เคฒ เคฒाเคญ เคฎें เค•िเคคเคจा % เค•ृเคทि เค‰เคฆ्เคฏोเค— เค•ा เคฏोเค—เคฆाเคจ เคนै ?

(A) 17.5 %

(B) 17.9 %

(C) 20 %

(D) เค…เคจ्เคฏ

Ans .  A

Q.4 GDP เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคญाเคฐเคค เค•ा เคธ्เคฅाเคจ เคนै ?

(A) 5

(B) 3

(C) 7

(D) 13

Ans .  C

Q.5 ppp (Purchasing Power Parity) เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคญाเคฐเคค เค•ा เคธ्เคฅाเคจ เคนै ?

(A) 4

(B) 9

(C) 7

(D) 3

Ans .  D

Q.6 GDP เคชเคฐ เค•ैเคชिเคŸा เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคธเคฌเคธे เคชเคนเคฒे เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เค•ौเคจ เคธा เคฆेเคถ เคนै ?

(A) เคฒเค•्เคœเคฎเคฌเคฐ्เค—

(B) เคธंเคฏुเค•्เคค เคฐाเคœ्เคฏ เค…เคฎेเคฐिเค•ा

(C) เฅ˜เคคเคฐ

(D) เค…เคจ्เคฏ

Ans .  C

Q.7 เคญाเคฐเคค เคฎें เค‰เคš्เคšเคคเคฎ เคฎाเคจเคต เคตिเค•ाเคธ เคธूเคšเค•ांเค•(HDI) เค•िเคธ เคฐाเคœ्เคฏ เคฎें เคนै ?

(A) เค—ुเคœเคฐाเคค

(B) เค•ेเคฐเคฒ

(C) เคคเคฎिเคฒเคจाเคกु

(D) เคฎเคนाเคฐाเคท्เคŸ्เคฐ

Ans .  B

Q.8 เคจिเคฎ्เคจ เคฎें เค•ौเคจ-เคธे เคฆेเคถ เคฎें เคฎिเคถ्เคฐिเคค เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคนै ?

(A) เค…เคฎेเคฐिเค•ा

(B) เคญाเคฐเคค

(C) เคšीเคจ

(D) เคฐूเคธ


Ans .  B

เค‡เคคिเคนाเคธ เค•े เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคช्เคฐเคถ्เคจ

1. เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคธंเคธเคฆ เคฎें เคญाเคฐเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เค…เคงिเคจिเคฏเคฎ เค•เคฌ เคชाเคฐिเคค เคนुเค†?
[A] 1852
[B] 1856
[C] 1858
[D] 1860
เค‰เคค्เคคเคฐ - C
 1858

2. เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•ा 1896 เค•ा เค…เคงिเคตेเคถเคจ เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคฎें เค•िเคธเค•े เคฒिเค เคตिเค–्เคฏाเคค เคนै?
[A] เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเค—ाเคจ เค—ाเคฏा เค—เคฏा।
[B] เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค—ीเคค เค—ाเคฏा เค—เคฏा।
[C] เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เคคिเคฐंเค—ा เคฒเคนเคฐाเคฏा เค—เคฏा।
[D] เค‡เคจเคฎें เคธे เค•ोเคˆ เคจเคนीं
เค‰เคค्เคคเคฐ -B
1896 เคฎें เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•े เค…เคงिเคตेเคถเคจ เคฎें เคญाเคฐเคค เค•ा เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค—ीเคค ‘เคตंเคฆे เคฎाเคคเคฐเคฎ’ เค—ाเคฏा เค—เคฏा। เคตंเคฆे เคฎाเคคเคฐเคฎ เคฌंเค•िเคฎ เคšंเคฆ्เคฐ เคšเคŸเคฐ्เคœी เค•े เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค†เคจंเคฆ เคฎเค  เค•ा เค…ंเคถ เคนै। เคฏเคน 1937 เคคเค• เคญाเคฐเคค เค•ा เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค—ाเคจ เคฐเคนा เคฅा।


3. เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคฎें เคธे เค•िเคธ เค—เคตเคฐ्เคจเคฐ เคœเคจเคฐเคฒ เค•ो เคญाเคฐเคคीเคฏ เคช्เคฐेเคธ เค•ा เคฎुเค•्เคคिเคฆाเคคा เค•เคนा เคœाเคคा เคนै?
[A] เคฒाเคฐ्เคก เคตिเคฒिเคฏเคฎ เคฌेंเคŸिंเค•
[B] เคธเคฐ เคšाเคฐ्เคฒ्เคธ เคฎेเคŸเค•ाเคซ
[C] เคฒाเคฐ्เคก เค‘เค•เคฒैंเคก
[D] เคฒाเคฐ्เคก เคเคฒेเคจเคฌोเคฐो
เค‰เคค्เคคเคฐ - B
เคธเคฐ เคšाเคฐ्เคฒ्เคธ เคฎेเคŸเค•ाเคซ 20 เคฎाเคฐ्เคš, 1835 เคธे 4 เคฎाเคฐ्เคš, 1936 เค•े เคฌीเคš เคญाเคฐเคค เค•े เค—เคตเคฐ्เคจเคฐ เคœเคจเคฐเคฒ เคฅे। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคช्เคฐेเคธ เค•ो เคชूเคฐ्เคฃ เคธ्เคตंเคคเคค्เคฐเคคा เคฆी เคฅी, เค‡เคธเคฒिเค เค‰เคจ्เคนें เคญाเคฐเคคीเคฏ เคช्เคฐेเคธ เค•ा เคฎुเค•्เคคिเคฆाเคคा เคญी เค•เคนा เคœाเคคा เคนै।


4. เคธเคฎुเคฆ्เคฐी เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•े เคธเคจ्เคฆเคฐ्เคญ เคฎें เค•ाเคฐ्เคคाเฅ› เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•िเคธเค•े เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเคฏा เคœाเคคा เคฅा?
[A] เคกเคš
[B] เฅž्เคฐांเคธिเคธी
[C] เค…ंเค—्เคฐेเฅ›
[D] เคชुเคฐ्เคคเค—ाเคฒी
เค‰เคค्เคคเคฐ - D
เค•ाเคฐ्เคคाเฅ› เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคชुเคฐ्เคคเค—ाเคฒिเคฏों เคฆ्เคตाเคฐा เคธเคฎुเคฆ्เคฐी เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•े เคฒिเค เคœाเคฐी เค•िเคฏे เค—เค เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคฒाเค‡เคธेंเคธ เคธे เคนै। 20เคตीं เคถเคคाเคฌ्เคฆी เคฎें เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคจे เคญी “เคจेเคตीเคธเคฐ्เคŸ” เคจाเคฎเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคถुเคฐू เค•ी เคฅी।


5. เคธुเคฐेเคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคฌเคจเคฐ्เคœी เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคฎें เค•ौเคจ เคธा เค•เคฅเคจ เคธเคนी เคจเคนीं เคนै?
[A] เคตे เค‡ंเคกिเคฏเคจ เคจेเคถเคจเคฒ เคเคธोเคธिเคเคถเคจ เค•े เคธเคน-เคธंเคธ्เคฅाเคชเค• เคฅे
[B] เคตे เค•เคฒเค•เคค्เคคा เค•े เคฐिเคชเคจ เค•ॉเคฒेเคœ เค•े เคธंเคธ्เคฅाเคชเค• เคฅे
[C] เค‰เคจ्เคนें เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคšेเคคเคจा เค•े เค•ांเคธेเคช्เคŸ เค•े เคฒिเค เคœाเคจा เคœाเคคा เคนै
[D] เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค†เคจंเคฆเคฎोเคนเคจ เคฌोเคธ เค•े เคธाเคฅ เคฎिเคฒเค•เคฐ เคธाเคงाเคฐเคฃ เคฌ्เคฐเคน्เคฎो เคธเคฎाเคœ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•ी
เค‰เคค्เคคเคฐ - D
 เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค†เคจंเคฆเคฎोเคนเคจ เคฌोเคธ เค•े เคธाเคฅ เคฎिเคฒเค•เคฐ เคธाเคงाเคฐเคฃ เคฌ्เคฐเคน्เคฎो เคธเคฎाเคœ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•ी । เค‰เคชเคฐोเค•्เคค เคฆिเค เค—เคฏे เค•เคฅเคจों เคฎें เคธे เคšौเคฅा เค•เคฅเคจ เค—เคฒเคค เคนै। เคธुเคฐेเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคฌเคจเคฐ्เคœी เคจे เค†เคจंเคฆ เคฎोเคนเคจ เคฌोเคธ เค•े เคธाเคฅ เคฎिเคฒเค•เคฐ เค‡ंเคกिเคฏเคจ เคจेเคถเคจเคฒ เคเคธोเคธिเคเคถเคจ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•ी เคฅी। เคธाเคงाเคฐเคฃ เคฌ्เคฐเคน्เคฎो เคธเคฎाเคœ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค†เคจंเคฆ เคฎोเคนเคจ เคฌोเคธ, เคถिเคตเคจाเคฅ เคถाเคธ्เคค्เคฐी, เคถिเคต เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคธेเคจ, เค‰เคฎेเคถ เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคฆเคค्เคคा เคจे เค•ी เคฅी।



6. เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค†เคจ्เคฆोเคฒเคจ เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคฐเคฌिเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคŸैเค—ोเคฐ เคจे เคจाเค‡เคŸเคนुเคก เค•ी เค‰เคชाเคงि เค•िเคธ เค˜เคŸเคจा เค•े เคตिเคฐोเคง เคฎें เคตाเคชเคธ เค•เคฐ เคฆी เคฅी?
[A] เคฌंเค—ाเคฒ เคตिเคญाเคœเคจ
[B] เคœเคฒिเคฏांเคตाเคฒा เคฌाเฅš เคนเคค्เคฏाเค•ांเคก
[C] เคญเค—เคค เคธिंเคน, เคฐाเคœเค—ुเคฐु เค”เคฐ เคธुเค–เคฆेเคต เค•ो เคฎृเคค्เคฏुเคฆंเคก
[D] เค‰เคชเคฐोเค•्เคค เคฎें เคธे เค•ोเคˆ เคจเคนी
เค‰เคค्เคคเคฐ - D
เคฐเคฌिเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคŸैเค—ोเคฐ เค•ो 1915 เคฎें เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคจाเค‡เคŸเคนुเคก เค•ी เค‰เคชाเคงि เคธे เคธเคฎ्เคฎाเคจिเคค เค•िเคฏा เคฅा। 13 เค…เคช्เคฐैเคฒ, 1919 เคœเคฒिเคฏांเคตाเคฒा เคฌाเฅš เคนเคค्เคฏाเค•ांเคก เคธे เค†เคนเคค เคนोเค•เคฐ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคจाเค‡เคŸเคนुเคก เค•ी เค‰เคชाเคงि เคตाเคชเคธ เค•เคฐ เคฆी, เค‡เคธ เคธเคจ्เคฆเคฐ्เคญ เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฒाเคฐ्เคก เคšेเคฎ्เคธเคซोเคฐ्เคก เค•ो เคชเคค्เคฐ เคฒिเค–ा เคฅा।


7. เคฎुเคธ्เคฒिเคฎो เค•े เคฒिเค เค…เคฒเค— เคฎเคคเคฆाเคคा เคฆเคฒ เค•े เคฒिเค เค•िเคธ เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค…เคงिเคตेเคถเคจ เค•ो เคœाเคจा เคœाเคคा เคนै?
[A] เค•เคฐाเคšी เค…เคงिเคตेเคถเคจ, 1913
[B] เคฌॉเคฎ्เคฌे เค…เคงिเคตेเคถเคจ, 1915
[C] เคฒเค–เคจเคŠ เค…เคงिเคตेเคถเคจ, 1916
[D] เค•เคฒเค•เคค्เคคा เค…เคงिเคตेเคถเคจ, 1917
เค‰เคค्เคคเคฐ -  C
1916 เค•े เคฒเค–เคจเคŠ เค…เคงिเคตेเคถเคจ เคฎें เคฎुเคธ्เคฒिเคฎो เค•े เคฒिเค เค…เคฒเค— เคฎเคคเคฆाเคคा เคฆเคฒ เค•ी เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ी เค—เคฏी เคฅी। เค‡เคธ เค…เคงिเคตेเคถเคจ เคฎें เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•े เคฆो เคงเฅœों เค—เคฐ्เคฎ เคฆเคฒ เค”เคฐ เคจเคฐ्เคฎ เคฆเคฒ เค•ो เคตाเคฐ्เคคा เค•े เคฒिเค เคเค• เคฎंเคš เคชเคฐ เคฒाเคฏा  เค—เคฏा เคฅा। เค…เคฎ्เคฌिเค•ा เคช्เคฐเคธाเคฆ เคฎเคœूเคฎเคฆाเคฐ เค‡เคธ เค…เคงिเคตेเคถเคจ เคฎें เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•े เค…เคง्เคฏเค•्เคท เคฅे।


8. เคญाเคฐเคค เคฎें เคชเคนเคฒी เคฏूเคฐोเคชीเคฏ เคฌเคธ्เคคी เค•िเคธ เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•ी เค—เคฏी เคฅी?
[A] เค•ोเคš्เคšी
[B] เคšिเคจเคธुเคฐा
[C] เคธूเคฐเคค
[D] เคšेเคจ्เคจเคˆ
เค‰เคค्เคคเคฐ - A
เค•ेเคฐเคฒ เค•े เคเคฐ्เคจाเค•ुเคฒเคฎ เคœिเคฒे เคฎें เคธ्เคฅिเคค เค•ोเคš्เคšी เคซोเคฐ्เคŸ เคญाเคฐเคค เคฎें เคชเคนเคฒी เคฏूเคฐोเคชीเคฏ เคฌเคธ्เคคी เคฅी। เคฏเคน เคœเคฒ เคธे เค˜िเคฐा เคนुเค† เคธ्เคฅाเคจ เคนै, เคฏเคน เค•ोเคš्เคšी เค•े เคฆเค•्เคทिเคฃ เคชเคถ्เคšिเคฎ เคฎें เคธ्เคฅिเคค เคนै।

9. เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคฎें เคธे เค•िเคธ เคฐाเคœ्เคฏ เคจे เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•ो เคฎुเค•्เคค เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•े เคฒिเค เคธुเคจเคนเคฐा เคซเคฐเคฎाเคจ เคœाเคฐी เค•िเคฏा?
[A] เคนैเคฆเคฐाเคฌाเคฆ
[B] เคฌीเคœाเคชुเคฐ
[C] เค—ोเคฒเค•ुंเคกा
[D] เค…เคนเคฎเคฆเคจเค—เคฐ
เค‰เคค्เคคเคฐ - C
1632 เคฎें เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•ो เค—ोเคฒเค•ुंเคกा เค•ा เคธाเคฅ เคฎुเค•्เคค เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ा เคธुเคจเคนเคฐा เคซเคฐเคฎाเคจ เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเค†। เค‡เคธเค•े เคฒिเค เคถुเคฒ्เค• 500 เคชैเค—ोเคกा เคช्เคฐเคคिเคตเคฐ्เคท เคฅा।

10. เคธเคฒ्เคฌाเคˆ เค•ी เคธंเคงि เค•िเคธ เคฏुเคฆ्เคง เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคนै?
[A] เคช्เคฐเคฅเคฎ เค†ंเค—्เคฒ-เคฎैเคธूเคฐ เคฏुเคฆ्เคง
[B] เคช्เคฐเคฅเคฎ เค†ंเค—्เคฒ-เคฎเคฐाเค ा เคฏुเคฆ्เคง
[C] เคฆ्เคตिเคคीเคฏ-เค†ंเค—्เคฒ-เคฎเคฐाเค ा เคฏुเคฆ्เคง
[D] เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เค†ंเค—्เคฒ-เคฎैเคธूเคฐ เคฏुเคฆ्เคง
เค‰เคค्เคคเคฐ - B
 เคช्เคฐเคฅเคฎ เค†ंเค—्เคฒ-เคฎเคฐाเค ा เคฏुเคฆ्เคง เค•े เคฌाเคฆ 17 เคฎเคˆ, 1782 เค•ो เคธเคฒ्เคฌाเคˆ เค•ी เคธंเคงि เคชเคฐ เคนเคธ्เคคाเค•्เคทเคฐ เค•िเคฏे เค—เคฏे เคฅे। เค‡เคธ เคธंเคงि เคชเคฐ เคฎเคฐाเค ा เคธाเคฎ्เคฐाเคœ्เคฏ เค•े เคช्เคฐเคคिเคจिเคงिเคฏों เค”เคฐ เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคˆเคธ्เคŸ เค‡ंเคกिเคฏा เค•ंเคชเคจी เค•े เคช्เคฐเคคिเคจिเคงिเคฏों เคฆ्เคตाเคฐा เคนเคธ्เคคाเค•्เคทเคฐ เค•िเคฏे เค—เคฏे เคฅे। เค‡เคธ เคธंเคงि เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคจे เคธเคฒเคธेเคค เค”เคฐ เคฌ्เคฐोเคš เคชเคฐ เค…เคชเคจा เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เค•ाเคฏเคฎ เคฐเค–ा।



เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•्เคฏा เคนै เค‡เคธเค•े เคฒเค•्เคทเคฃ เค•्เคฏा เคนै เค”เคฐ เค‡เคธเคธे เค•ैเคธे เคฌเคšा เคœा เคธเค•เคคा เคนै

เคšीเคจ เค•े เคตुเคนाเคจ เคธे เคถुเคฐू เคนुเค† เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ (Coronavirus disease - COVID-19) เค…เคฌ เคคเค• 145 เคธे เคœ्เคฏाเคฆा เคฆेเคถों เคฎें เคชเคนुंเคš เค—เคฏा เคนै. เค‡เคธเค•े เคธंเค•्เคฐเคฎเคฃ เคธे เคฎเคฐเคจे เคตाเคฒे เคฒोเค—ों เค•ी เคธंเค–्เคฏा 8419 เค•ो เคชाเคฐ เค•เคฐ เค—เคˆ เคนै. เคตिเคถ्เคต เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคธंเค—เค เคจ (เคกเคฌ्เคฒूเคเคšเค“) เคจे เค‡เคธे เคฎเคนाเคฎाเคฐी เค˜ोเคทिเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคนै.

เคฆुเคจिเคฏा เคญเคฐ เค•ी เคธเคฐเค•ाเคฐें เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคฒोเค—ों เค•ो เคœाเค—เคฐूเค• เค•เคฐเคจे เคชเคฐ เคง्เคฏाเคจ เคฆे เคฐเคนी เคนैं. เคœाเคจเค•ाเคฐों เค•ा เค•เคนเคจा เคนै เค‡เคธเค•े เคธंเค•्เคฐเคฎเคฃ เค•ो เคซैเคฒเคจे เคธे เคฐोเค•เค•เคฐ เคนी เค‡เคธे เค•ाเคฌू เคฎें เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै. เค‡เคธเค•े เคฒเค•्เคทเคฃों เค•ो เคชเคนเคšाเคจเค•เคฐ เคนी เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ी เคฌेเคนเคคเคฐ เคคเคฐीเค•े เคธे เคฐोเค•เคฅाเคฎ เค•ी เคœा เคธเค•เคคी เคนै.

 

เคญाเคฐเคค เคฎें เคธंเค•्เคฐเคฎเคฃ เค•े 147 เคฎाเคฎเคฒे
เคญाเคฐเคค เคฎें เคญी เค•ोเคฐोเคจा เคธे เคธंเค•्เคฐเคฎเคฃ เค•े 151 เคฎाเคฎเคฒों เค•ी เคชुเคท्เคŸि เคนो เคšुเค•ी เคนै. เค‡เคจเคฎें 126 เคญाเคฐเคคीเคฏ เค”เคฐ 25 เคตिเคฆेเคถी เคจाเค—เคฐिเค• เคนैं. เค•ोเคฐोเคจा เคจे เค…เคฌ เคคเค• 145 เคฆेเคถों เค•ो เค…เคชเคจी เคšเคชेเคŸ เคฎें เคฒे เคฒिเคฏा เคนै. เค•ेเคฐเคฒ เคฎें 25 เคฒोเค—ों เคฎें เค•ोเคฐोเคจा เค•े เคฒเค•्เคทเคฃ เคชाเค เค—เค เคนैं. เคนाเคฒांเค•ि, เค‡เคจเคฎें เคธे 3 เคฒोเค—ों เค•ा เค‡เคฒाเคœ เคนो เคšुเค•ा เคนै.


เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เคฎเคนाเคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เคฎें 39 เคฒोเค—ों เคฎें เค•ोเคฐोเคจा เค•ी เคชुเคท्เคŸि เคนुเคˆ เคนै. เคฏूเคชी เคฎें เคญी 15 เค•ोเคฐोเคจा เค•े เคฎाเคฎเคฒे เค†เค เคนैं. เคฆिเคฒ्เคฒी เคฎें98 เคฒोเค—ों เคฎें เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคฒเค•्เคทเคฃ เคฎिเคฒे เคนैं. เค•เคฐ्เคจाเคŸเค• เคฎें 11 เคฎाเคฎเคฒों เค•ी เคชुเคท्เคŸि เคนुเคˆ เคนै. เคญाเคฐเคค เคฎें เค•ोเคฐोเคจा เค•े เคธंเค•्เคฐเคฎเคฃ เคธे เค…เคฌ เคคเค• เคคीเคจ เคฒोเค—ों เค•ी เคฎौเคค เคนो เคšुเค•ी เคนै.

เคธाเคฐ्เค• เคฆेเคถों เค•े เคช्เคฐเคฎुเค–ों เคธे เคชीเคเคฎ เคฎोเคฆी เคจे เค•ी เคšเคฐ्เคšा
เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เคจเคฐेंเคฆ्เคฐ เคฎोเคฆी เคจे เคฐเคตिเคตाเคฐ เคถाเคฎ 5 เคฌเคœे เคตीเคกिเคฏो เค•ॉเคจ्เคซ्เคฐेंเคธिंเค— เค•े เคœเคฐिเค เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เคชเคฐ เคธाเคฐ्เค• เคฆेเคถों เค•े เคช्เคฐเคฎुเค–ों เคธे เคšเคฐ्เคšा เค•ी. เค‡เคธ เคšเคฐ्เคšा เคฎें เค…เคซเค—ाเคจिเคธ्เคคाเคจ เค•े เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि เค…เคถเคฐเคซ เค—เคจी, เคฎाเคฒเคฆीเคต เค•े เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि เค‡เคฌ्เคฐाเคนिเคฎ เคธोเคฒी, เคถ्เคฐीเคฒंเค•ा เค•े เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि เค—ोเคŸเคฌเคฏा เคฐाเคœเคชเค•्เคท, เคฌांเค—्เคฒाเคฆेเคถ เค•ी เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เคถेเค– เคนเคธीเคจा, เคญूเคŸाเคจ เค•े เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เค”เคฐ เคจेเคชाเคฒ เค•े เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เค•ेเคชी เค“เคฒी เคถाเคฎिเคฒ เคนुเค.

เคชाเค•िเคธ्เคคाเคจ เค•े เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคฎंเคค्เคฐी เค‡เคธ เคšเคฐ्เคšा เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เคนुเค. เคธเคญी เคช्เคฐเคฎुเค–ों เคจे เคฎिเคฒเค•เคฐ เค•ोเคฐोเคจा เค•ा เคฎुเค•ाเคฌเคฒे เค•เคฐเคจे เคชเคฐ เคธเคนเคฎเคคि เคœเคคाเคˆ. เค‡เคŸเคฒी เคฎें 27,980 เคฒोเค— เคœाเคจเคฒेเคตा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ोเคฐोเคจा เค•ी เคšเคชेเคŸ เคฎें เค† เคšुเค•े เคนैं.

เค•ोเคฐोเคจा เคธे เคฆुเคจिเคฏा เคญเคฐ เคฎें เค…เคฌ เคคเค• 8419 เคฒोเค—ों เค•ी เคฎौเคค เคนो เคšुเค•ी เคนैं.

เคˆเคฐाเคจ เคฎें เค…เคฌ เคคเค• เค•ोเคฐोเคจा เคธे 853 เค”เคฐ เคฆเค•्เคทिเคฃ เค•ोเคฐिเคฏा เคฎें 81 เคฒोเค—ों เค•ी เคฎौเคค เคนो เคšुเค•ी เคนै

เคธिเคฐ्เคซ เค‡เคŸเคฒी เคฎें เคนी เค…เคฌ เคคเค• เค•ोเคฐोเคจा เคธे 2,158 เคฒोเค—ों เค•ी เคฎौเคค เคนो เค—เคฏी เคนै.

เคšीเคจ เคฎें เค…เคฌ เคคเค• เค•ोเคฐोเคจा เคธे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคฒोเค—ों เค•ी เคธंเค–्เคฏा 80,824 เคนो เค—เคฏी เคนै.

เคšीเคจ เคฎें เค…เคฌ เคคเค• เค•ोเคฐोเคจा เคธे เคฎเคฐเคจे เคตाเคฒे เคฒोเค—ों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เค•เคฐीเคฌ 3200 เคนो เค—เคฏी เคนै.

เคฆुเคจिเคฏा เคญเคฐ เคฎें เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เคธे เคธंเค•्เคฐเคฎिเคค เคฒोเค—ों เค•ी เคธंเค–्เคฏा 1,98,366 เค•े เคชाเคฐ เคšเคฒी เค—เคฏी เคนै.
เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•्เคฏा เคนै เค‡เคธเค•े เคฒเค•्เคทเคฃ เค•्เคฏा เคนै เค”เคฐ เค‡เคธ เคธे เค•ैเคธे เคฌเคšा เคœा เคธเค•เคคा เคนै


เค•ोเคฐोเคจा เค•ो เค•ाเคฌू เคฎें เค•เคฐเคจा เคฌเคก़ी เคšुเคจौเคคी
เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เค…เคงिเค•ाเคฐिเคฏों เค•े เคฒिเค เค‡เคธे เคซैเคฒเคจे เคธे เคฐोเค•เคจा เคเค• เคฌเคก़ी เคšुเคจौเคคी เคฌเคจ เค—เคˆ เคนै. เคนाเคฒांเค•ि, เคšीเคจ เค‡เคธे เคฐोเค•เคจे เค•े เคฒिเค เคนเคฐ เคฎुเคฎเค•िเคจ เค•ोเคถिเคถ เค•เคฐ เคฐเคนा เคนै. เคตเคนां เคจเค เคฎाเคฎเคฒों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เค˜เคŸी เคนै. เคฏเคน 145 เคฆेเคถों เคฎें เคซैเคฒ เคšुเค•ा เคนै.

เคตिเคถ्เคต เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคธंเค—เค เคจ เคฏाเคจी WHO เคจे เค‡เคธे เคฎเคนाเคฎाเคฐी เค˜ोเคทिเคค เค•िเคฏा เคนै. WHO เค•ी เคคเคฐเคซ เคธे เคเค• เคเคกเคตाเค‡เคกเคฐी เคญी เคœाเคฐी เค•ी เค—เคˆ เคนै, เคœिเคธเคฎें เคฌीเคฎाเคฐी เค•े เคฒเค•्เคทเคฃ เคชเคนเคšाเคจเคจे เค”เคฐ เค‰เคธเค•ी เคฐोเค•เคฅाเคฎ เค•े เค‰เคชाเคฏों เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฆी เค—เคˆ เคนै.

145 เคฆेเคถों เคฎें เคชเคนुंเคšा เคฏเคน เคตाเคฏเคฐเคธ
เคšीเคจ เคธे เคฌाเคนเคฐ 145 เคฆेเคถों เคฎें เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคฎाเคฎเคฒों เค•ी เคชुเคท्เคŸि เคนुเคˆ เคนै. เค‡เคจ เคฆेเคถों เคฎें เคฅाเคˆเคฒैंเคก, เคˆเคฐाเคจ, เค‡เคŸเคฒी, เคœाเคชाเคจ, เคธिंเค—ाเคชुเคฐ, เคฆเค•्เคทिเคฃ เค•ोเคฐिเคฏा, เค‘เคธ्เคŸ्เคฐेเคฒिเคฏा, เคฎเคฒेเคถिเคฏा, เค…เคฎेเคฐिเค•ा, เคซ्เคฐांเคธ, เคœเคฐ्เคฎเคจी เค”เคฐ เคธंเคฏुเค•्เคค เค…เคฐเคฌ เค…เคฎीเคฐाเคค เคถाเคฎिเคฒ เคนैं. เค†เค‡เค เคœाเคจเคคे เคนैं เค•ि เค‡เคธ เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคฒเค•्เคทเคฃ เค”เคฐ เคฌเคšाเคต เค•े เคคเคฐीเค•े เค•्เคฏा เคนैं.

เค•्เคฏा เคนै เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ?
เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ा เคธंเคฌंเคง เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคเคธे เคชเคฐिเคตाเคฐ เคธे เคนै, เคœिเคธเค•े เคธंเค•्เคฐเคฎเคฃ เคธे เคœुเค•ाเคฎ เคธे เคฒेเค•เคฐ เคธांเคธ เคฒेเคจे เคฎें เคคเค•เคฒीเคซ เคœैเคธी เคธเคฎเคธ्เคฏा เคนो เคธเค•เคคी เคนै. เค‡เคธ เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ो เคชเคนเคฒे เค•เคญी เคจเคนीं เคฆेเค–ा เค—เคฏा เคนै. เค‡เคธ เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ा เคธंเค•्เคฐเคฎเคฃ เคฆिเคธंเคฌเคฐ เคฎें เคšीเคจ เค•े เคตुเคนाเคจ เคฎें เคถुเคฐू เคนुเค† เคฅा. เคกเคฌ्เคฒूเคเคšเค“ เค•े เคฎुเคคाเคฌिเค•, เคฌुเค–ाเคฐ, เค–ांเคธी, เคธांเคธ เคฒेเคจे เคฎें เคคเค•เคฒीเคซ เค‡เคธเค•े เคฒเค•्เคทเคฃ เคนैं. เค…เคฌ เคคเค• เค‡เคธ เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ो เคซैเคฒเคจे เคธे เคฐोเค•เคจे เคตाเคฒा เค•ोเคˆ เคŸीเค•ा เคจเคนीं เคฌเคจा เคนै.

เค•्เคฏा เคนैं เค‡เคธ เคฌीเคฎाเคฐी เค•े เคฒเค•्เคทเคฃ?
เค‡เคธเค•े เคฒเค•्เคทเคฃ เคซ्เคฒू เคธे เคฎिเคฒเคคे-เคœुเคฒเคคे เคนैं. เคธंเค•्เคฐเคฎเคฃ เค•े เคซเคฒเคธ्เคตเคฐूเคช เคฌुเค–ाเคฐ, เคœुเค•ाเคฎ, เคธांเคธ เคฒेเคจे เคฎें เคคเค•เคฒीเคซ, เคจाเค• เคฌเคนเคจा เค”เคฐ เค—เคฒे เคฎें เค–เคฐाเคถ เคœैเคธी เคธเคฎเคธ्เคฏा เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคนोเคคी เคนैं. เคฏเคน เคตाเคฏเคฐเคธ เคเค• เคต्เคฏเค•्เคคि เคธे เคฆूเคธเคฐे เคต्เคฏเค•्เคคि เคฎें เคซैเคฒเคคा เคนै. เค‡เคธเคฒिเค เค‡เคธे เคฒेเค•เคฐ เคฌเคนुเคค เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคी เคœा เคฐเคนी เคนै. เค•ुเค› เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค˜ाเคคเค• เคญी เคนो เคธเค•เคคा เคนै. เค–ाเคธ เคคौเคฐ เคชเคฐ เค…เคงिเค• เค‰เคฎ्เคฐ เค•े เคฒोเค— เค”เคฐ เคœिเคจ्เคนें เคชเคนเคฒे เคธे เค…เคธ्เคฅเคฎा, เคกाเคฏเคฌिเคŸीเคœ़ เค”เคฐ เคนाเคฐ्เคŸ เค•ी เคฌीเคฎाเคฐी เคนै.

เค•्เคฏा เคนैं เค‡เคธเคธे เคฌเคšाเคต เค•े เค‰เคชाเคฏ?
เคธ्‍เคตाเคธ्‍เคฅ्‍เคฏ เคฎंเคค्เคฐाเคฒเคฏ เคจे เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เคธे เคฌเคšเคจे เค•े เคฒिเค เคฆिเคถाเคจिเคฐ्เคฆेเคถ เคœाเคฐी เค•िเค เคนैं. เค‡เคจเค•े เคฎुเคคाเคฌिเค•, เคนाเคฅों เค•ो เคธाเคฌुเคจ เคธे เคงोเคจा เคšाเคนिเค. เค…เคฒ्‍เค•ोเคนเคฒ เค†เคงाเคฐिเคค เคนैंเคก เคฐเคฌ เค•ा เค‡เคธ्‍เคคेเคฎाเคฒ เคญी เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै. เค–ांเคธเคคे เค”เคฐ เค›ीเค•เคคे เคธเคฎเคฏ เคจाเค• เค”เคฐ เคฎुंเคน เคฐूเคฎाเคฒ เคฏा เคŸिเคถ्‍เคฏू เคชेเคชเคฐ เคธे เคขเค•เค•เคฐ เคฐเค–ें. เคœिเคจ เคต्‍เคฏเค•्เคคिเคฏों เคฎें เค•ोเคฒ्‍เคก เค”เคฐ เคซ्เคฒू เค•े เคฒเค•्เคทเคฃ เคนों เค‰เคจเคธे เคฆूเคฐी เคฌเคจाเค•เคฐ เคฐเค–ें. เค…ंเคกे เค”เคฐ เคฎांเคธ เค•े เคธेเคตเคจ เคธे เคฌเคšें. เคœंเค—เคฒी เคœाเคจเคตเคฐों เค•े เคธंเคชเคฐ्เค• เคฎें เค†เคจे เคธे เคฌเคšें.

เคตिเคถ्เคต เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคธंเค—เค เคจ (WHO) เค•े เคธाเคค เคธ्เคŸेเคช्เคธ
เคตिเคถ्เคต เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคธंเค—เค เคจ เคจे เคธाเคค เค†เคธाเคจ เคธ्เคŸेเคช्เคธ เคฌเคคाเค เคนैं, เคœिเคจเค•ी เคฎเคฆเคฆ เคธे เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ो เคซैเคฒเคจे เคธे เคฐोเค•ा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค”เคฐ เค–ुเคฆ เคญी เค‡เคธเค•े เค‡ंเคซेเค•्เคถเคจ เคธे เคฌเคšा เคœा เคธเค•เคคा เคนै.

เค•िเคธे เคชเคนเคจเคจा เคšाเคนिเค เคฎाเคธ्เค•?

  1. เค…เค—เคฐ เค†เคช เคธ्เคตเคธ्เคฅ เคนैं เคคो เค†เคชเค•ो เคฎाเคธ्เค• เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคจเคนीं เคนै.
  2. เค…เค—เคฐ เค†เคช เค•िเคธी เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เคธे เคธंเค•्เคฐเคฎिเคค เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ी เคฆेเค–เคญाเคฒ เค•เคฐ เคฐเคนे เคนैं, เคคो เค†เคชเค•ो เคฎाเคธ्เค• เคชเคนเคจเคจा เคนोเค—ा.
  3. เคœिเคจ เคฒोเค—ों เค•ो เคฌुเค–ाเคฐ, เค•เคซ เคฏा เคธांเคธ เคฎें เคคเค•เคฒीเคซ เค•ी เคถिเค•ाเคฏเคค เคนै, เค‰เคจ्เคนें เคฎाเคธ्เค• เคชเคนเคจเคจा เคšाเคนिเค เค”เคฐ เคคुเคฐंเคค เคกॉเค•्เคŸเคฐ เค•े เคชाเคธ เคœाเคจा เคšाเคนिเค.

เคฎाเคธ्เค• เคชเคนเคจเคจे เค•ा เค•्เคฏा เคนै เคคเคฐीเค•ा?
  1. เคฎाเคธ्เค• เคชเคฐ เคธाเคฎเคจे เคธे เคนाเคฅ เคจเคนीं เคฒเค—ाเคจा เคšाเคนिเค.
  2. เค…เค—เคฐ เคนाเคฅ เคฒเค— เคœाเค เคคो เคคुเคฐंเคค เคนाเคฅ เคงोเคจा เคšाเคนिเค.
  3. เคฎाเคธ्เค• เค•ो เคเคธे เคชเคนเคจเคจा เคšाเคนिเค เค•ि เค†เคชเค•ी เคจाเค•, เคฎुंเคน เค”เคฐ เคฆाเคข़ी เค•ा เคนिเคธ्เคธा เค‰เคธเคธे เคขเค•ा เคฐเคนे.
  4. เคฎाเคธ्เค• เค‰เคคाเคฐเคคे เคตเค•्เคค เคญी เคฎाเคธ्เค• เค•ी เคฒाเคธ्เคŸिเค• เคฏा เคซीเคคा เคชเค•เคก़เค• เค•เคฐ เคจिเค•ाเคฒเคจा เคšाเคนिเค, เคฎाเคธ्เค• เคจเคนीं เค›ूเคจा เคšाเคนिเค.
  5. เคนเคฐ เคฐोเคœ เคฎाเคธ्เค• เคฌเคฆเคฒ เคฆिเคฏा เคœाเคจा เคšाเคนिเค.

เค•ोเคฐोเคจा เค•े เค–़เคคเคฐे เค•ो เค•เคฎ เค•เคฐเคจे เค•े เค‰เคชाเคฏ
  1. เค•ोเคฐोเคจा เคธे เคฎिเคฒเคคे-เคœुเคฒเคคे เคตाเคฏเคฐเคธ เค–ांเคธी เค”เคฐ เค›ींเค• เคธे เค—िเคฐเคจे เคตाเคฒी เคฌूंเคฆों เค•े เคœ़เคฐिเค เคซैเคฒเคคे เคนैं.
  2. เค…เคชเคจे เคนाเคฅ เค…เคš्เค›ी เคคเคฐเคน เคงोเคं.
  3. เค–ांเคธเคคे เคฏा เค›ींเค•เคคे เคตเค•़्เคค เค…เคชเคจा เคฎुंเคน เคขเค• เคฒें.
  4. เคนाเคฅ เคธाเคซ़ เคจเคนीं เคนो เคคो เค†ंเค–ों, เคจाเค• เค”เคฐ เคฎुंเคน เค•ो เค›ूเคจे เคฌเคšें.

เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคฒเค•्เคทเคฃ
  1. เค•ोเคฐोเคจाเคตाเคฏเคฐเคธ (เค•ोเคตाเค‡เคก-19) เคฎें เคชเคนเคฒे เคฌुเค–़ाเคฐ เคนोเคคा เคนै.
  2. เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เคธूเค–ी เค–ांเคธी เคนोเคคी เคนै เค”เคฐ เคซिเคฐ เคเค• เคนเคซ़्เคคे เคฌाเคฆ เคธांเคธ เคฒेเคจे เคฎें เคชเคฐेเคถाเคจी เคนोเคจे เคฒเค—เคคी เคนै.
  3. เค‡เคจ เคฒเค•्เคทเคฃों เค•ा เคนเคฎेเคถा เคฎเคคเคฒเคฌ เคฏเคน เคจเคนीं เคนै เค•ि เค†เคชเค•ो เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ा เคธंเค•्เคฐเคฎเคฃ เคนै.
  4. เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เค—ंเคญीเคฐ เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคจिเคฎोเคจिเคฏा, เคธांเคธ เคฒेเคจे เคฎें เคฌเคนुเคค เคœ़्เคฏाเคฆा เคชเคฐेเคถाเคจी, เค•िเคกเคจी เคซ़ेเคฒ เคนोเคจा เค”เคฐ เคฏเคนां เคคเค• เค•ि เคฎौเคค เคญी เคนो เคธเค•เคคी เคนै.
  5. เค‰เคฎ्เคฐเคฆเคฐाเคœ़ เคฒोเค— เค”เคฐ เคœिเคจ เคฒोเค—ों เค•ो เคชเคนเคฒे เคธे เคนी เค•ोเคˆ เคฌीเคฎाเคฐी เคนै (เคœैเคธे เค…เคธ्เคฅเคฎा, เคฎเคงुเคฎेเคน, เคฆिเคฒ เค•ी เคฌीเคฎाเคฐी) เค‰เคจเค•े เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เค–़เคคเคฐा เค—ंเคญीเคฐ เคนो เคธเค•เคคा เคนै.

เค•ुเค› เค”เคฐ เคตाเคฏเคฐเคธ เคฎें เคญी เค‡เคธी เคคเคฐเคน เค•े เคฒเค•्เคทเคฃ เคชाเค เคœाเคคे เคนैं เคœैเคธे เคœ़ुเค•ाเคฎ เค”เคฐ เคซ्เคฒू เคฎें.

เค•ोเคฐोเคจा เค•ा เคธंเค•्เคฐเคฎเคฃ เคซैเคฒเคจे เคธे เค•ैเคธे เคฐोเค•ें?
  1. เค…เค—เคฐ เค†เคช เคธंเค•्เคฐเคฎिเคค เค‡เคฒाเค•़े เคธे เค†เค เคนैं เคฏा เค•िเคธी เคธंเค•्เคฐเคฎिเคค เคต्เคฏเค•्เคคि เค•े เคธंเคชเคฐ्เค• เคฎें เคฐเคนे เคนैं เคคो เค†เคชเค•ो เค…เค•ेเคฒे เคฐเคนเคจे เค•ी เคธเคฒाเคน เคฆी เคœा เคธเค•เคคी เคนै.
  2. เค˜เคฐ เคชเคฐ เคฐเคนें
  3. เค‘เคซ़िเคธ, เคธ्เค•ूเคฒ เคฏा เคธाเคฐ्เคตเคœเคจिเค• เคœเค—เคนों เคชเคฐ เคจ เคœाเคं
  4. เคธाเคฐ्เคตเคœเคจिเค• เคตाเคนเคจ เคœैเคธे เคฌเคธ, เคŸ्เคฐेเคจ, เค‘เคŸो เคฏा เคŸैเค•्เคธी เคธे เคฏाเคค्เคฐा เคจ เค•เคฐें
  5. เค˜เคฐ เคฎें เคฎेเคนเคฎाเคจ เคจ เคฌुเคฒाเคं.
  6. เค˜เคฐ เค•ा เคธाเคฎाเคจ เค•िเคธी เค”เคฐ เคธे เคฎंเค—ाเคं.
  7. เค…เค—เคฐ เค†เคช เค”เคฐ เคญी เคฒोเค—ों เค•े เคธाเคฅ เคฐเคน เคฐเคนे เคนैं เคคो เคœ़्เคฏाเคฆा เคธเคคเคฐ्เค•เคคा เคฌเคฐเคคें.
  8. เค…เคฒเค— เค•เคฎเคฐे เคฎें เคฐเคนें เค”เคฐ เคธाเคा เคฐเคธोเคˆ เคต เคฌाเคฅเคฐूเคฎ เค•ो เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคธाเคซ़ เค•เคฐें.
  9. 14 เคฆिเคจों เคคเค• เคเคธा เค•เคฐเคคे เคฐเคนें เคคाเค•ि เคธंเค•्เคฐเคฎเคฃ เค•ा เค–़เคคเคฐा เค•เคฎ เคนो เคธเค•े.

เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•े เค•ोเคˆ เคช्เคฐเคฎाเคฃ เคจเคนीं เคฎिเคฒे เคนैं เค•ि เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เคชाเคฐ्เคธเคฒ, เคšिเคŸ्เคŸिเคฏों เคฏा เค–ाเคจे เค•े เคœ़เคฐिเค เคซैเคฒเคคा เคนै. เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เคœैเคธे เคตाเคฏเคฐเคธ เคถเคฐीเคฐ เค•े เคฌाเคนเคฐ เคฌเคนुเคค เคœ़्เคฏाเคฆा เคธเคฎเคฏ เคคเค• เคœ़िंเคฆा เคจเคนीं เคฐเคน เคธเค•เคคे.

เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ा เคธंเค•्เคฐเคฎเคฃ เคนो เคœाเคฏे เคคเคฌ?
  1. เค‡เคธ เคธเคฎเคฏ เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ा เค•ोเคˆ เค‡เคฒाเคœ เคจเคนीं เคนै เคฒेเค•िเคจ เค‡เคธเคฎें เคฌीเคฎाเคฐी เค•े เคฒเค•्เคทเคฃ เค•เคฎ เคนोเคจे เคตाเคฒी เคฆเคตाเค‡เคฏां เคฆी เคœा เคธเค•เคคी เคนैं.
  2. เคœเคฌ เคคเค• เค†เคช เค ीเค• เคจ เคนो เคœाเคं, เคคเคฌ เคคเค• เค†เคช เคฆूเคธเคฐों เคธे เค…เคฒเค— เคฐเคนें.
  3. เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เค‡เคฒाเคœ़ เค•े เคฒिเค เคตैเค•्เคธीเคจ เคตिเค•เคธिเคค เค•เคฐเคจे เคชเคฐ เค•ाเคฎ เคšเคฒ เคฐเคนा เคนै.
  4. เค‡เคธ เคธाเคฒ เค•े เค…ंเคค เคคเค• เค‡ंเคธाเคจों เคชเคฐ เค‡เคธเค•ा เคชเคฐीเค•्เคทเคฃ เค•เคฐ เคฒिเคฏा เคœाเคเค—ा.
  5. เค•ुเค› เค…เคธ्เคชเคคाเคฒ เคंเคŸी-เคตाเคฏเคฐเคฒ เคฆเคตा เค•ा เคญी เคชเคฐीเค•्เคทเคฃ เค•เคฐ เคฐเคนे เคนैं.

เคญाเคฐเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคญी เคœाเคฐी เค•ी เคเคกเคตाเค‡เคœ़เคฐी
เคญाเคฐเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคญी เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคฒเค•्เคทเคฃ เคฎिเคฒเคจे เคชเคฐ เคคเคค्เค•ाเคฒ เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เค•ेंเคฆ्เคฐ เคชเคฐ เคธूเคšเคจा เคฆेเคจे เค•ो เค•เคนा เคนै. เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคฎंเคค्เคฐाเคฒเคฏ เค•ी เคคเคฐเคซ เคธे 24 เค˜ंเคŸे เคšเคฒเคจे เคตाเคฒा เค•ंเคŸ्เคฐोเคฒ เคฐूเคฎ เคคैเคฏाเคฐ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै. เคซोเคจ เคจंเคฌเคฐ 011-23978046 เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค•ंเคŸ्เคฐोเคฒ เคฐूเคฎ เคฎें เคธंเคชเคฐ्เค• เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै. เค‡เคธเค•े เค…เคฒाเคตा ncov2019@gmail.com เคชเคฐ เคฎेเคฒเค•เคฐ เค•े เคญी เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เคฒเค•्เคทเคฃों เคฏा เค•िเคธी เคญी เคคเคฐเคน เค•ी เค†เคถंเค•ाเค“ं เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฒी เคœा เคธเค•เคคी เคนै.

เคšीเคจ เค”เคฐ เค‡เคŸเคฒी เคฎें เคธเคฌเคธे เคœ्เคฏाเคฆा เค…เคธเคฐ
เคšीเคจ เคฎें เค‡เคธ เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ा เคฌเคนुเคค เคœ्เคฏाเคฆा เค…เคธเคฐ เคชเคก़ा เคนै. เคธเคฌเคธे เคœ्เคฏाเคฆा เค…เคธเคฐ เคšीเคจ เค•ी เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคชเคฐ เคชเคก़ा เคนै. เคชเคนเคฒे เคนी เคšीเคจ เค•ी เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคธुเคธ्เคคी เค•े เคฆौเคฐ เคฎें เคนै. เคฒเค—เคญเค— 18 เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เคธाเคฐ्เคธ เคตाเคฏเคฐเคธ เคธे เคญी เคเคธा เคนी เค–เคคเคฐा เคฌเคจा เคฅा. เคธाเคฒ 2002-03 เคฎें เคธाเคฐ्เคธ เค•ी เคตเคœเคน เคธे เคชूเคฐी เคฆुเคจिเคฏा เคฎें 700 เคธे เคœ्เคฏाเคฆा เคฒोเค—ों เค•ी เคฎौเคค เคนुเคˆ เคฅी.

เค‡เคจเคธाเคจ เค•े เคฌाเคฒ เคธे 900 เค—ुเคจा เค›ोเคŸा เคนै เค•ोเคฐोเคจा
เค•्เคฏा เค†เคช เคœाเคจเคคे เคนैं เค•ि เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เคฏाเคจी เค•ि Coronavirus disease (COVID-19) เคฌเคนुเคค เคธूเค•्เคท्เคฎ เคฒेเค•िเคจ เคช्เคฐเคญाเคตी เคตाเคฏเคฐเคธ เคนै. เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เคฎाเคจเคต เค•े เคฌाเคฒ เค•ी เคคुเคฒเคจा เคฎें 900 เค—ुเคจा เค›ोเคŸा เคนै. เค†เค•ाเคฐ เคฎें เค‡เคธ เค›ोเคŸे เคตाเคฏเคฐเคธ เคจे เคชूเคฐी เคฆुเคจिเคฏा เค•ो เคกเคฐा เคฆिเคฏा เคนै. เค‡เคธเค•ा เค–ौเคซ เค†เคœ เคฆुเคจिเคฏाเคญเคฐ เคฎें เคฆिเค– เคฐเคนा เคนै.

Saturday, March 14, 2020

Operation vanilla । Trust bill by direct tex dispute । Global intellectual property index । patent cooperative treat । Treadmark copyright and india । Genome mapping project । Climate change and agriculture

เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เค•ी เคถांเคคिเค•ाเคฒीเคจ เคฐเคฃเคจीเคคि
เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคญाเคฐเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคนिंเคฆ เคฎเคนाเคธाเค—เคฐ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธ्เคฅिเคค เคฎेเคกाเค—ाเคธ्เค•เคฐ (Madagascar) เคฎें เคšเค•्เคฐเคตाเคค เคกाเคฏเคจे (Diane) เคธे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคฒोเค—ों เค•ो เคธเคนाเคฏเคคा เค”เคฐ เคฐाเคนเคค เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เค•เคฐाเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค‘เคชเคฐेเคถเคจ เคตเคจीเคฒा (Operation Vanilla) เค•े เคคเคนเคค เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เค•े เคชोเคค เค†เคˆเคเคจเคเคธ เคเคฐाเคตเคค (INS Airavat) เค•ो เคญेเคœा।
เคฎुเค–्เคฏ เคฌिंเคฆु:
เคšเค•्เคฐเคตाเคค เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค†เคˆ เคฌाเคข़ เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เคธे เคจिเคชเคŸเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคฎेเคกाเค—ाเคธ्เค•เคฐ เค•े เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि เคंเคก्เคฐी เคฐाเคœोเค‡เคฒिเคจा (Andry Rajoelina) เคฆ्เคตाเคฐा เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคฎเคฆเคฆ เค•ी เค…เคชीเคฒ เค•े เคฌाเคฆ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เคฆ्เคตाเคฐा เคฎेเคกाเค—ाเคธ्เค•เคฐ เค•े เคฒोเค—ों เค•ो เคฎเคฆเคฆ เคชเคนुँเคšाเคˆ เค—เคˆ।
 
เคถांเคคिเค•ाเคฒीเคจ เคฐเคฃเคจीเคคि เค•े เค˜เคŸเค•
(Component Of Peacetime Strategy) เคนाเคฒ เค•े เคตเคฐ्เคทों เคฎें เคญाเคฐเคค เคนिंเคฆ เคฎเคนाเคธाเค—เคฐीเคฏ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เค•ी เคถांเคคिเค•ाเคฒीเคจ เคฐเคฃเคจीเคคि เค•े เคคเคนเคค เคฎाเคจเคตीเคฏ เคธเคนाเคฏเคคा เคช्เคฐเคฆाเคคा เค•े เคฐूเคช เคฎें เค‰เคญเคฐा เคนै। เคฎोเคœ़ांเคฌिเค• เค•ो เคฎเคฆเคฆ: เคฎाเคฐ्เคš 2019 เคฎें เคœเคฌ เคšเค•्เคฐเคตाเคค เคˆเคฆाเคˆ (Idai) เคจे เคฎोเฅ›ाเคฎ्เคฌिเค• เคฎें เคคเคฌाเคนी เคฎเคšाเคˆ เคคเคฌ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เคจे เคฎोเคœ़ांเคฌिเค• เค•ी เคฎเคฆเคฆ เค•े เคฒिเคฏे เคšाเคฐ เคฏुเคฆ्เคงเคชोเคคों เค•ो เคคैเคจाเคค เค•िเคฏा เคฅा। เค‡ंเคกोเคจेเคถिเคฏा เค•ो เคฎเคฆเคฆ: เคตเคฐ्เคท 2019 เคฎें เคœเคฌ เค‡ंเคกोเคจेเคถिเคฏा เค•े เคธुเคฒाเคตेเคธी เคฆ्เคตीเคช เคชเคฐ เค‰เคš्เคš เคคीเคต्เคฐเคคा เค•े เคญूเค•ंเคช เค†เคฏा เคคเคฌ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เคจे เค‘เคชเคฐेเคถเคจ เคธเคฎुเคฆ्เคฐ เคฎैเคค्เคฐी (Operation Samudra Maitri) เค•े เคคเคนเคค เค‡ंเคกोเคจेเคถिเคฏा เค•ो เคคเคค्เค•ाเคฒ เคšिเค•िเคค्เคธा เคธเคนाเคฏเคคा เคชเคนुँเคšाเคˆ เคฅी। เคตเคฐ्เคท 2019 เคฎें เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เคจे เคŸाเค‡เคซूเคจ เคนाเค—िเคฌिเคธ (Hagibis) เคธे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคœाเคชाเคจ เค•ो เคฎเคฆเคฆ เคชเคนुँเคšाเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคฆो เคฏुเคฆ्เคงเคชोเคค เคญेเคœे เคฅे। เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เค•ा เคฏเคน เคจเคฏा เคฎाเคจเคตीเคฏ เคฆृเคท्เคŸिเค•ोเคฃ เคนिंเคฆ เคฎเคนाเคธाเค—เคฐीเคฏ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคญाเคฐเคคीเคฏ เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เค•े เคตिเคœ़เคจ 'เคธाเค—เคฐ’ (เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธเคญी เค•े เคฒिเคฏे เคธुเคฐเค•्เคทा เค”เคฐ เคตिเค•ाเคธ- Security and Growth for all in the Region) เค•ी เคเค• เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคคि เคนै।
 
เคธाเค—เคฐ- เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธเคญी เค•े เคฒिเคฏे เคธुเคฐเค•्เคทा เคเคตं เคธंเคตृเคฆ्เคงि
(SAGAR- Security And Growth for All in the Region):
เคธाเค—เคฐ (SAGAR) เค•ाเคฐ्เคฏเค•्เคฐเคฎ เค•ो เคญाเคฐเคค เค•े เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เคจเคฐेंเคฆ्เคฐ เคฎोเคฆी เคฆ्เคตाเคฐा เคฎॉเคฐीเคถเคธ เคฏाเคค्เคฐा เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคตเคฐ्เคท 2015 เคฎें เคจीเคฒी เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคชเคฐ เคง्เคฏाเคจ เค•ेंเคฆ्เคฐिเคค เค•เคฐเคจे เคนेเคคु เคถुเคฐू เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा। เค‡เคธ เค•ाเคฐ्เคฏเค•्เคฐเคฎ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคญाเคฐเคค เคนिंเคฆ เคฎเคนाเคธाเค—เคฐ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคถांเคคि, เคธ्เคฅिเคฐเคคा เค”เคฐ เคธเคฎृเคฆ्เคงि เคญी เคธुเคจिเคถ्เคšिเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•เคฐ เคฐเคนा เคนै। เค‡เคธ เค•ाเคฐ्เคฏเค•्เคฐเคฎ เค•ा เคฎुเค–्เคฏ เคธिเคฆ्เคงांเคค; เคธเคญी เคฆेเคถों เคฆ्เคตाเคฐा เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคธเคฎुเคฆ्เคฐी เคจिเคฏเคฎों เค”เคฐ เคฎाเคจเคฆंเคกों เค•ा เคธเคฎ्เคฎाเคจ, เคเค•-เคฆूเคธเคฐे เค•े เคนिเคคों เค•े เคช्เคฐเคคि เคธंเคตेเคฆเคจเคถीเคฒเคคा, เคธเคฎुเคฆ्เคฐी เคฎुเคฆ्เคฆों เค•ा เคถांเคคिเคชूเคฐ्เคฃ เคธเคฎाเคงाเคจ เคคเคฅा เคธเคฎुเคฆ्เคฐी เคธเคนเคฏोเค— เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เค‡เคค्เคฏाเคฆि เคนै।
เคนिंเคฆ เคฎเคนाเคธाเค—เคฐीเคฏ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคญाเคฐเคค เค•्เคทेเคค्เคฐीเคฏ เคธुเคฐเค•्เคทा เคช्เคฐเคฆाเคคा เค•े เคฐुเคช เคฎें- เคชिเค›เคฒे เค•ुเค› เคตเคฐ्เคทों เคฎें เคญाเคฐเคค เคจे เคนिंเคฆ เคฎเคนाเคธाเค—เคฐीเคฏ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคฌเคก़े เคชैเคฎाเคจे เคชเคฐ เคฐाเคนเคค เคเคตं เคฌเคšाเคต เคฎिเคถเคจ เค•ो เค…ंเคœाเคฎ เคฆेเค•เคฐ เคธ्เคตเคฏं เค•ो ‘เค•्เคทेเคค्เคฐीเคฏ เคธुเคฐเค•्เคทा เคช्เคฐเคฆाเคคा’ (Regional Security Provider) เค•े เคฐूเคช เคฎें เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•िเคฏा เคนै।
เค—ौเคฐเคคเคฒเคฌ เคนै เค•ि เคตเคฐ्เคท 2004 เคฎें เคญाเคฐเคค เคฎें เค†เคˆ เคธुเคจाเคฎी เค•े เคฌाเคฆ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เค•ी เคฎाเคจเคต เค•ेंเคฆ्เคฐिเคค เคธเคฎुเคฆ्เคฐी เคธुเคฐเค•्เคทा เคฐเคฃเคจीเคคि เคชเคฐ เค…เคงिเค• เฅ›ोเคฐ เคฆिเคฏा เค—เคฏा เค‡เคธเค•े เคคเคนเคค เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เค•े เค•เคฎांเคกเคฐों เคจे เคนिंเคฆ เคฎเคนाเคธाเค—เคฐीเคฏ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคฌเคก़े เคชैเคฎाเคจे เคชเคฐ เคฐाเคนเคค เคเคตं เคฌเคšाเคต เคฎिเคถเคจ เค•े เคฎเคนเคค्เคค्เคต เค•ो เคชเคนเคšाเคจा। เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เคจे เคนिंเคฆ-เคช्เคฐเคถांเคค เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•े เคฆेเคถों เค•ी เคฎเคฆเคฆ เค•े เคฒिเคฏे เค…เคชเคจी เคตिเคค्เคคीเคฏ เคธ्เคฅिเคคि เค•ो เคฎเฅ›เคฌूเคค เค•िเคฏा เคนै เคคเคฅा เคตिเคถेเคท เค‰เคชเค•เคฐเคฃों เค•ी เค…เคงिเค•-เคธे-เค…เคงिเค• เคคैเคจाเคคी เค•े เคธाเคฅ เคœเคŸिเคฒ เคฎिเคถเคจों เค•ो เคชूเคฐा เค•เคฐเคจे เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เคนाเคธिเคฒ เค•เคฐ เคฒी เคนै।
เคœเคŸिเคฒ เคฎिเคถเคจों เค•े เค…ंเคคเคฐ्เค—เคค เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เคจे เคตเคฐ्เคท 2015 เคฎें เค…เคฆเคจ เค•ी เค–ाเฅœी เคชเคฐ เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคฏเคฎเคจ เคฎें เคนुเค เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคตเคนाँ เคซंเคธे 1500 เคญाเคฐเคคीเคฏों เค”เคฐ 1300 เคตिเคฆेเคถी เคจाเค—เคฐिเค•ों เค•ो เคธुเคฐเค•्เคทिเคค เคฌाเคนเคฐ เคจिเค•เคฒा เคฅा।
เคฏเคฎเคจ เคธंเค•เคŸ เค•े เคคीเคจ เคตเคฐ्เคท เคฌाเคฆ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เคจे เคฏเคฎเคจ เค•े เคชाเคธ เคšเค•्เคฐเคตाเคค เคธे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคธोเค•ोเคค्เคฐा (Socotra) เคฆ्เคตीเคช เคชเคฐ เคซंเคธे 38 เคญाเคฐเคคीเคฏों เค•ो เคธुเคฐเค•्เคทिเคค เคฌाเคนเคฐ เคจिเค•ाเคฒเคจे เคฎें เคฎเคฆเคฆ เค•ी เคฅी। เคตिเคถ्เคฒेเคทเค• เคฎाเคจเคคे เคนैं เค•ि เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•े เคฎिเคถเคจों เคธे เคญाเคฐเคค เค•ी เคธॉเคซ्เคŸ เคชाเคตเคฐ เค•ी เค›เคตि เค•ो เคฎเฅ›เคฌूเคคी เคฎिเคฒเคคी เคนै เค”เคฐ เค‡เคธเคธे เคนिंเคฆ เคฎเคนाเคธाเค—เคฐीเคฏ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคญाเคฐเคค เค•ो เค…เคชเคจे เคช्เคฐเคญाเคต เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•ा เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค•เคฐเคจे เคฎें เคฎเคฆเคฆ เคฎिเคฒेเค—ी।
 
เคšुเคจौเคคिเคฏाँ:
เคฏเคฆ्เคฏเคชि เคฎाเคจเคต เค•ेंเคฆ्เคฐिเคค เคธुเคฐเค•्เคทा เคฐเคฃเคจीเคคि เค•े เคคเคนเคค เคนिंเคฆ เคฎเคนाเคธाเค—เคฐीเคฏ เคฆेเคถों เคฎें เคธीเคฎिเคค เคจौเคธैเคจिเค•ों เค•ी เค‰เคชเคธ्เคฅिเคคि เคญाเคฐเคค เค•े เคฒिเคฏे เคฐเคฃเคจीเคคिเค• เค•्เคทเคฎเคคा เค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•เคฐเคคी เคนै เค•िंเคคु เคตिเคฆेเคถी เคœเคฒเค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคฒंเคฌे เคธเคฎเคฏ เคคเค• เคฏुเคฆ्เคงเคชोเคคों เค•ी เค‰เคชเคธ्เคฅिเคคि เคญाเค—ीเคฆाเคฐ เคฆेเคถों เค•ो เคšिंเคคिเคค เค•เคฐ เคธเค•เคคी เคนै। เคตिเคถेเคทเคœ्เคžों เคฆ्เคตाเคฐा เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เค•ी เคถเค•्เคคि เค•ो เคธूเค•्เคท्เคฎ เคคเคฐीเค•े เคธे เคฐेเค–ांเค•िเคค เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเคฏे เคจ เค•ि เค•िเคธी เคงाเคฐเคฃा เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เค…เคฐ्เคฅाเคค् เค•िเคธी เคฎिเคถเคจ เค•े เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เค‡เคฐाเคฆे เค•ो เคญू-เคฐाเคœเคจीเคคिเค• เคฒाเคญ เคฒेเคจे เค•े เคคौเคฐ เคชเคฐ เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถिเคค เคจ เคนोเคจे เคฆें।
 
เค•्เคทเคฎเคคा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค”เคฐ เคธเคนเคฏोเค— เค•ी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा:
เค—ौเคฐเคคเคฒเคฌ เคนै เค•ि เค‡เคจ เคฎिเคถเคจों เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•ी เค—เคˆ เคธเคนाเคฏเคคा เค•ुเคถเคฒ เค”เคฐ เคฒाเค—เคค เคช्เคฐเคญाเคตी เคนै เค‡เคธเค•े เคฒिเคฏे เคธเคฎเคฐ्เคชिเคค เค†เคชเคฆा-เคฐाเคนเคค เคช्เคฒेเคŸเคซाเคฐ्เคฎों เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै। เค•िंเคคु เค…เคฎेเคฐिเค•ा เค”เคฐ เคšीเคจ เค•े เคตिเคชเคฐीเคค เคญाเคฐเคค เคจिเคฏเคฎिเคค เคฏुเคฆ्เคงเคชोเคคों เคเคตं เคธเคฐ्เคตेเค•्เคทเคฃ เคœเคนाเคœ़ों เค•ो เคšिเค•िเคค्เคธा เคธเคนाเคฏเคคा เค•े เค•िเคฏे เค‰เคชเคฏोเค— เค•เคฐเคคा เคนै। เคœเคฌเค•ि เค…เคฎेเคฐिเค•ा เค”เคฐ เคšीเคจ เค•े เค‡เคจ्เคตेंเคŸ्เคฐी เค…เคธ्เคชเคคाเคฒ เคœเคนाเคœ़ เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคธे เคšिเค•िเคค्เคธा เคธเคนाเคฏเคคा เค•े เคฒिเคฏे เคธुเคธเคœ्เคœिเคค เคนैं।
เคญाเคฐเคค เค•े เค•ाเคฎเคšเคฒाเคŠ เค†เคชเคฆा-เคฐाเคนเคค เคœเคนाเฅ› เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคจौเคธेเคจा เค•े เคšिเค•िเคค्เคธा เคœเคนाเฅ› เคฏूเคเคธเคเคจเคเคธ เคฎเคฐ्เคธी (USNS Mercy) เคฏा เคชीเคชुเคฒ्เคธ เคฒिเคฌเคฐेเคถเคจ เค†เคฐ्เคฎी เคจेเคตी เค•े เคชीเคธ เค†เคฐ्เค• (Peace Ark) เคธे เคฎेเคฒ เคจเคนीं เค–ाเคคे เคนैं เคœो เคตिเคถेเคท เคšिเค•िเคค्เคธा เคธेเคตाเค“ं เคฆेเคจे เคฎें เคธเค•्เคทเคฎ เคนैं।
เค…เคคः เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เค•ो เคนिंเคฆ-เคช्เคฐเคถांเคค เคจौ เคธेเคจाเค“ं เคตिเคถेเคท เคฐूเคช เคธे เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคจौเคธेเคจा, เคฐॉเคฏเคฒ เค‘เคธ्เคŸ्เคฐेเคฒिเคฏाเคˆ เคจौเคธेเคจा เค”เคฐ เคœाเคชाเคจी เคธेเคฒ्เคซ-เคกिเคซेंเคธ เคซोเคฐ्เคธेเคœ เค•े เคธाเคฅ เค…เคงिเค• เคธเคฎเคจ्เคตเคฏ เค•ी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เคนै। เค‡เคจ เคฆेเคถों เค•ी เคจौ เคธेเคจाเค“ं เค•े เคชाเคธ เคฎाเคจเคตीเคฏ เค–เคคเคฐों เค•ो เค•เคฎ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค…เคงिเค• เค…เคจुเคญเคต เคนै เค”เคฐ เค‡เคจเค•ी เคตिเคค्เคคीเคฏ เคธ्เคฅिเคคि เคญी เค…เคงिเค• เคฎเฅ›เคฌूเคค เคนै।
 
เค†เค—े เค•ी เคฐाเคน
เคšूंเค•ि เคนिंเคฆ เคฎเคนाเคธाเค—เคฐीเคฏ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เค†เคชเคฆाเคँ เคฒเค—ाเคคाเคฐ เค”เคฐ เคคीเคต्เคฐ เคนोเคคी เคœा เคฐเคนी เคนैं เค‡เคธเคฒिเคฏे เคญाเคฐเคค เค•ी เค•्เคทेเคค्เคฐीเคฏ เคธुเคฐเค•्เคทा เคช्เคฐเคฆाเคคा เค•ी เคญूเคฎिเค•ा เคฌเคข़เคจे เค•ी เคธंเคญाเคตเคจा เคนै। เค‡เคธเค•े เคฒिเคฏे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจौเคธेเคจा เค•े เคฎाเคจเคตीเคฏ เคธเคนाเคฏเคคा เคฎिเคถเคจ เคเค• เคฌเคก़े เคธเคนเค•ाเคฐी เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•े เค…ंเคคเคฐ्เค—เคค เคธเคฎुเคฆ्เคฐी เคธाเคा เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เค…เคนเคฎ เคญूเคฎिเค•ा เคจिเคญा เคธเค•เคคे เคนैं।

เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค•เคฐ เคตिเคตाเคฆ เคธे เคตिเคถ्เคตाเคธ เคตिเคงेเคฏเค•, 2020
เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคฌเคœเคŸ เคธเคค्เคฐ เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคธंเคธเคฆ เคฎें เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค•เคฐ เคตिเคตाเคฆ เคธे เคตिเคถ्เคตाเคธ เคตिเคงेเคฏเค•, 2020 เคชेเคถ เค•िเคฏा।
เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฌिंเคฆु
เคตिเคค्เคค เคฎंเคค्เคฐी เคจे เค…เคชเคจे เคฌเคœเคŸ เคญाเคทเคฃ เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค•เคฐ เค•े เคตिเคตाเคฆों เค•े เคจिเคชเคŸाเคฐे เคนेเคคु ‘เคตिเคตाเคฆ เคธे เคตिเคถ्เคตाเคธ เคฏोเคœเคจा’ เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เค•ी เคนै।
เคง्เคฏाเคคเคต्เคฏ เคนै เค•ि เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคชिเค›เคฒे เคตเคฐ्เคท เคฌเคœเคŸ เคฎें เค…เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค•เคฐों เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคตिเคตाเคฆों เค•ो เค•เคฎ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเคฏे ‘เคธเคฌเค•ा เคตिเคถ्เคตाเคธ เคฏोเคœเคจा’ เคฒाเคˆ เค—เคˆ เคฅी เค”เคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ, เค‡เคธ เคฏोเคœเคจा เค•े เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช 1,89,000 เคธे เค…เคงिเค• เคฎाเคฎเคฒों เค•ा เคจिเคชเคŸाเคฐा เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै।
เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค•เคฐ เคตिเคตाเคฆ เคธे เคตिเคถ्เคตाเคธ เคตिเคงेเคฏเค•, 2020
เค‡เคธ เคตिเคงेเคฏเค• เค•ा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค•เคฐ เคธंเคฌंเคงी เคตिเคตाเคฆों เค•ो เคคीเคต्เคฐ เค—เคคि เคธे เคนเคฒ เค•เคฐเคจा เคนै।
เคง्เคฏाเคคเคต्เคฏ เคนै เค•ि เคตिเคค्เคค เคฎंเคค्เคฐी เคจे เคฌเคœเคŸ เคฎें เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค•เคฐ เคธंเคฌंเคงी เคตिเคตाเคฆों เค•े เคจिเคชเคŸाเคฐे เคนेเคคु เคตिเคตाเคฆ เคธे เคตिเคถ्เคตाเคธ เคฏोเคœเคจा เค•ा เค‰เคฒ्เคฒेเค– เค•िเคฏा เคนै।
เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคฎें เคตिเคญिเคจ्เคจ เค…เคชीเคฒीเคฏ เคฎंเคšों เคฏाเคจी เค†เคฏुเค•्เคค (เค…เคชीเคฒ), เค†เคฏเค•เคฐ เค…เคชीเคฒीเคฏ เค…เคงिเค•เคฐเคฃ, เค‰เคš्เคš เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เค”เคฐ เค‰เคš्เคšเคคเคฎ เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคฎें เคฒเค—เคญเค— 4,83,000 เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค•เคฐ เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคฎाเคฎเคฒे เคฒंเคฌिเคค เคนैं। เค‡เคธ เคฏोเคœเคจा เค•ा เคฎुเค–्เคฏ เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค•เคฐ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคฎुเค•เคฆเคฎेเคฌाเฅ›ी เค•ो เค•เคฎ เค•เคฐเคจा เคนै।
เค‡เคธ เคตिเคงेเคฏเค• เคฎें เคฒเค—เคญเค— 9.32 เคฒाเค– เค•เคฐोเคก़ เคฐुเคชเค เคธे เคœुเคก़े เค•เคฐ เคตिเคตाเคฆ เค•े เคฎाเคฎเคฒों เค•े เคธเคฎाเคงाเคจ เค•ा เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคนै।
เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•ो เค‰เคฎ्เคฎीเคฆ เคนै เค•ि เค‡เคธ เคฏोเคœเคจा เคธे เคตिเคตाเคฆिเคค เค•เคฐ เค•ा เคเค• เคฌเคก़ा เคนिเคธ्เคธा เคคेเฅ›ी เคธे เค”เคฐ เคธเคฐเคฒ เคคเคฐीเค•े เคธे เคตเคธूเคฒा เคœा เคธเค•ेเค—ा।
เคตिเคตाเคฆ เคธे เคตिเคถ्เคตाเคธ เคฏोเคœเคจा
 เคช्เคฐเคธ्เคคाเคตिเคค เคตिเคตाเคฆ เคธे เคตिเคถ्เคตाเคธ เคฏोเคœเคจा เค•े เคคเคนเคค, เคเค• เค•เคฐเคฆाเคคा เค•ो เค•ेเคตเคฒ เคตिเคตाเคฆिเคค เค•เคฐों เค•ी เคฐाเคถि เค•ा เคญुเค—เคคाเคจ เค•เคฐเคจा เคนोเค—ा เค”เคฐ เค‰เคธे เคฌ्เคฏाเคœ เคเคตं เคœुเคฐ्เคฎाเคจे เคชเคฐ เคชूเคฐी เค›ूเคŸ เคฎिเคฒेเค—ी, เคฌเคถเคฐ्เคคे เคตเคน 31 เคฎाเคฐ्เคš, 2020 เคคเค• เคญुเค—เคคाเคจ เค•เคฐे।
31 เคฎाเคฐ्เคš, 2020 เค•े เคฌाเคฆ เค‡เคธ เคฏोเคœเคจा เค•ा เคฒाเคญ เค‰เค ाเคจे เคตाเคฒों เค•ो เค•ुเค› เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เคฐाเคถि เค•ा เคญुเค—เคคाเคจ เค•เคฐเคจा เคนोเค—ा। เคนाเคฒाँเค•ि เคฏเคน เคฏोเคœเคจा เค•ेเคตเคฒ 30 เคœूเคจ, 2020 เคคเค• เคฎाเคจ्เคฏ เคฐเคนेเค—ी। เคฏเคน เคฏोเคœเคจा เค‰เคจ เคธเคญी เคฎाเคฎเคฒों เคชเคฐ เคญी เคฒाเค—ू เคนोเคคी เคนै เคœो เค•िเคธी เคญी เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคฒंเคฌिเคค เคนैं।
 
เคตिเคงेเคฏเค• เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคตिเคตाเคฆ
เคตिเคชเค•्เคท เคจे เคตिเคงेเคฏเค• เค•े เคนिंเคฆी เคจाเคฎ เค•े เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เค†เคฒोเคšเคจा เค•ी เคนै เค”เคฐ เคคเคฐ्เค• เคฆिเคฏा เคนै เค•ि เคธเคฐเค•ाเคฐ เคตिเคงेเคฏเค• เค•ा เคจाเคฎ เคนिंเคฆी เคฎें เคฐเค–เค•เคฐ เค—ैเคฐ-เคนिंเคฆी เคญाเคทिเคฏों เคชเคฐ เคนिंเคฆी เคญाเคทा เค•ो เค†เคฐोเคชिเคค เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคी เคนै।
เคธाเคฅ เคนी เคตिเคชเค•्เคท เคจे เคฏเคน เคญी เค†เคฐोเคช เคฒเค—ाเคฏा เคนै เค•ि เคฏเคน เคตिเคงेเคฏเค• เคˆเคฎाเคจเคฆाเคฐ เค”เคฐ เคฌेเคˆเคฎाเคจ เคฒोเค—ों เค•े เคธाเคฅ เคธเคฎाเคจ เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เค•เคฐเคคा เคนै।
เคธเคฌเค•ा เคตिเคถ्เคตाเคธ เคฏोเคœเคจा
เคฏเคน เคฏोเคœเคจा เคตिเคค्เคคीเคฏ เคตเคฐ्เคท 2019-20 เค•े เคฌเคœเคŸ เคฎें เค…เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค•เคฐ เคธंเคฌंเคงी เคตिเคตाเคฆों เค•े เคจिเคชเคŸाเคฐे เคนेเคคु เคถुเคฐू เค•ी เค—เคˆ เคฅी।
เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•ो เค…ंเคคिเคฎ เค—เคฃเคจा เคฎें เคธเคฌเค•ा เคตिเค•ाเคธ เคฏोเคœเคจा เคธे 39,500 เค•เคฐोเคก़ เคฐुเคชเค เคœुเคŸाเคจे เค•ी เค‰เคฎ्เคฎीเคฆ เคฅी। เคธเคฌเค•ा เคตिเคถ्เคตाเคธ เคฏोเคœเคจा เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคเคฎเคจेเคธ्เคŸी เคตिंเคกो 15 เคœเคจเคตเคฐी, 2020 เค•ो เคฌंเคฆ เคนो เค—เคˆ เคนै เค”เคฐ เคคเคฌ เคคเค• เคฒเค—เคญเค— 90,000 เค•เคฐोเคก़ เคฐुเคชเค เค•े เค•เคฐों เค•े เคธंเคฌंเคง เคฎें เค•เคฐीเคฌ 1.90 เคฒाเค– เค•เคฐोเคก़ เค†เคตेเคฆเคจ เค†เค เคนैं। เค‡เคธ เคฏोเคœเคจा เค•ी เคธเคซเคฒเคคाเค“ं เคฎें เคธे เคเค• เคฎोंเคกेเคฒेเคœ เค‡ंเคกिเคฏा เคซूเคก्เคธ เคช्เคฐाเค‡เคตेเคŸ เคฒिเคฎिเคŸेเคก (เคœिเคธे เคชเคนเคฒे เค•ैเคกเคฌเคฐी เค‡ंเคกिเคฏा เค•े เคจाเคฎ เคธे เคœाเคจा เคœाเคคा เคฅा) เคจे เค‡เคธ เคฏोเคœเคจा เค•े เคคเคนเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เคธाเคฅ เคนिเคฎाเคšเคฒ เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•े เคฌเคฆ्เคฆी (Baddi) เคฎें เค…เคชเคจे เค•เคฅिเคค เคธंเคฏंเคค्เคฐ เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคธเคฌเคธे เคตिเคตाเคฆाเคธ्เคชเคฆ เค•เคฐ เคตिเคตाเคฆों เคฎें เคธे เคเค• เค•ा เคจिเคชเคŸाเคฐा เค•िเคฏा เคนै।
เคง्เคฏाเคคเคต्เคฏ เคนै เค•ि เคซเคฐ्เคฎ เคชเคฐ 580 เค•เคฐोเคก़ เคฐुเคชเค (เค•เคฐ เค”เคฐ เคœुเคฐ्เคฎाเคจे เค•ो เค›ोเคก़เค•เคฐ) เค•ी เค•เคฐ เคšोเคฐी เค•ा เค†เคฐोเคช เคฒเค—ाเคฏा เค—เคฏा เคฅा। เค…ंเคคเคคः เคฎोंเคกेเคฒेเคœ เคจे เค‡เคธ เคธ्เค•ीเคฎ เค•े เคคเคนเคค 20 เคœเคจเคตเคฐी, 2020 เค•ो 439 เค•เคฐोเคก़ เคฐुเคชเค เค•ा เคญुเค—เคคाเคจ เค•เคฐ เคตिเคตाเคฆ เค•ा เคจिเคชเคŸाเคฐा เค•िเคฏा।
 
เคตिเคตाเคฆ เคธे เคตिเคถ्เคตाเคธ เคฏोเคœเคจा เค•े เคธंเคญाเคตिเคค เคฒाเคญ
เคเคธे เคธเคฎเคฏ เคœเคฌ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•เคฐ เคฐाเคœเคธ्เคต เคฎें เค•เคฎी เค•เคฐ เคฐเคนी เคนै, เคคเคฌ เค‡เคธ เคฏोเคœเคจा เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคตिเคตाเคฆिเคค เค•เคฐ เค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคि เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เคฒिเคฏे เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคธाเคฌिเคค เคนो เคธเค•เคคी เคนै। เคšूँเค•ि เค‡เคธเค•े เคชเคนเคฒे เคตिเคตाเคฆ เคจिเคชเคŸाเคฐे เคฎें เค…เคค्เคฏเคงिเค• เคธเคฎเคฏ เค•े เคจुเค•เคธाเคจ เค•े เคธाเคฅ เคฆोเคจों เคชเค•्เคทों เค•ो เค…เคค्เคฏเคงिเค• เค–เคฐ्เคš เค‰เค ाเคจा เคชเฅœเคคा เคฅा เค•िंเคคु เค…เคฌ เค‡เคธ เคฏोเคœเคจा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค•เคฐเคฆाเคคा เคเคตं เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฆोเคจों เค•ो เคซाเคฏเคฆा เคนोเค—ा।

เคœेเคฒ เคธुเคงाเคฐ
เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคธเคฐ्เคตोเคš्เคš เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคฆ्เคตाเคฐा เค—เค िเคค เคธเคฎिเคคि เคจे เคœेเคฒ เคธुเคงाเคฐों เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เค•เคˆ เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคธुเคाเคต เคฆिเคฏे เคนैं।
เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฌिंเคฆु
เคธเคฐ्เคตोเคš्เคš เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคจे เคธिเคคंเคฌเคฐ 2018 เคฎें เคœเคธ्เคŸिเคธ เค…เคฎिเคคाเคต เคฐॉเคฏ เค•ी เค…เคง्เคฏเค•्เคทเคคा เคฎें เคฆोเคทिเคฏों เค•े เคœेเคฒ เคธे เค›ूเคŸเคจे เค”เคฐ เคชैเคฐोเคฒ เค•े เคฎुเคฆ्เคฆों เคชเคฐ เค‰เคจเค•े เคฒिเคฏे เค•ाเคจूเคจी เคธเคฒाเคน เค•ी เค‰เคชเคฒเคฌ्เคงเคคा เคฎें เค•เคฎी เคเคตं เคœेเคฒों เค•ी เคตिเคญिเคจ्เคจ เคธเคฎเคธ्เคฏाเค“ं เค•ी เคœाँเคš เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคเค• เคธเคฎिเคคि เค•ा เค—เค เคจ เค•िเคฏा เคฅा। เค‡เคธ เคธเคฎिเคคि เคฎें เคœเคธ्เคŸिเคธ เค…เคฎिเคคाเคต เคฐॉเคฏ เค•े เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เคฌ्เคฏूเคฐो เค‘เคซ เคชुเคฒिเคธ เคฐिเคธเคฐ्เคš เคंเคก เคกेเคตเคฒเคชเคฎेंเคŸ เค•े IG เค”เคฐ เคคिเคนाเคก़ เคœेเคฒ เค•े DG เคถाเคฎिเคฒ เคฅे।
เคธเคฎिเคคि เคฆ्เคตाเคฐा เค‰เคฒ्เคฒिเค–िเคค เคœेเคฒ เค•ी เคธเคฎเคธ्เคฏाเคँ
เคธเคฎिเคคि เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ, เค…ंเคกเคฐ-เคธ्เคŸाเคซ เคœेเคฒों เคฎें เคญीเคก़-เคญाเคก़ เค†เคฎ เคฌाเคค เคนै เคคเคฅा เคœेเคฒ เคฎें เค•ैเคฆी เค”เคฐ เคœेเคฒ เค•े เค—ाเคฐ्เคก เคฆोเคจों เค•े เคฎाเคจเคตाเคงिเค•ाเคฐों เค•ा เค‰เคฒ्เคฒंเค˜เคจ เคธเคฎाเคจ เคฐूเคช เคธे เคนोเคคा เคนै। เค…ंเคกเคฐเคŸ्เคฐाเคฏเคฒ เค•ैเคฆी เค…เคฆाเคฒเคค เคฎें เคฌिเคจा เคธुเคจเคตाเคˆ เค•े เคตเคฐ्เคทों เคคเค• เคœेเคฒ เคฎें เคฌंเคฆ เคฐเคนเคคे เคนैं। เคœेเคฒों เคฎें เคตिเคšाเคฐाเคงीเคจ เค•ैเคฆिเคฏों เค•ा เค…เคจुเคชाเคค เคฆोเคทिเคฏों เค•े เค…เคจुเคชाเคค เคธे เค…เคงिเค• เคนै। เคœेเคฒ เคตिเคญाเค— เคฎें เคชिเค›เคฒे เค•ुเค› เคตเคฐ्เคทों เคธे 30% เคธे 40% เคฐिเค•्เคคिเคฏाँ เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคฌเคจी เคนैं।
เคธเคฎिเคคि เค•ी เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคฎें เคฐเคธोเคˆ เคฎें เคญोเคœเคจ เคคैเคฏाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค•ो เค…เคค्เคฏंเคค เคช्เคฐाเคšीเคจ เคฌเคคाเคฏा เค—เคฏा เคนै। เค•िเคšเคจ เค•ंเคœเคธ्เคŸेเคก เค”เคฐ เค…เคจเคนेเคฒ्เคฆी (Congested and Unhygienic) เคนैं เคคเคฅा เคฏเคน เคธ्เคฅिเคคि เคœेเคฒों เคฎें เคตเคฐ्เคทों เคธे เคฌเคจी เคนुเคˆ เคนै।
เคธเคฎिเคคि เคฆ्เคตाเคฐा เคœेเคฒ เคธुเคงाเคฐ เค•े เคฒिเคฏे เคธुเคाเค เค—เค เคฎुเค–्เคฏ เคฌिंเคฆु
เคธเคฎिเคคि เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ, เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคจเค เค•ैเคฆी เค•ो เคœेเคฒ เคฎें เค‰เคธเค•े เคชเคนเคฒे เคธเคช्เคคाเคน เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคฆिเคจ เคฎें เคเค• เคฌाเคฐ เค…เคชเคจे เคชเคฐिเคตाเคฐ เค•े เคธเคฆเคธ्เคฏों เคธे เคซोเคจ เคชเคฐ เคฌाเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เค…เคจुเคฎเคคि เคฆी เคœाเคจी เคšाเคนिเคฏे। เค‡เคธเค•े เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เคธเคฎिเคคि เคฆ्เคตाเคฐा เคธुเคाเค เค—เค เค…เคจ्เคฏ เคธुเคाเคตों เคฎें เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคฌिंเคฆु เคถाเคฎिเคฒ เคนैं:
เคœेเคฒ เคฎें เค–ाเคจा เคชเค•ाเคจे เค•ी เค†เคงुเคจिเค• เคธुเคตिเคงाเคँ เคนोเคจी เคšाเคนिเคฏे।
เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคตเคธ्เคคुเค“ं เค•ो เค–เคฐीเคฆเคจे เคนेเคคु เค•ैंเคŸीเคจ เค•ी เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคนोเคจी เคšाเคนिเคฏे।
เคตीเคกिเคฏो เค•ॉเคจ्เคซ्เคฐेंเคธिंเค— เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคŸ्เคฐाเคฏเคฒ (Trial) เค•ी เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคนोเคจी เคšाเคนिเคฏे।
เคšूँเค•ि เคœेเคฒों เคฎें เคตिเคšाเคฐाเคงीเคจ เค•ैเคฆिเคฏों เค•ा เค…เคจुเคชाเคค เคฆोเคทिเคฏों เค•े เค…เคจुเคชाเคค เคธे เค…เคงिเค• เคนै เค‡เคธเคฒिเคฏे เคธเคฎिเคคि เคจे เค‡เคธ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคธुเคाเคต เคฆिเคฏा เคนै เค•ि เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• 30 เค•ैเคฆिเคฏों เค•े เคฒिเคฏे เค•เคฎ-เคธे-เค•เคฎ เคเค• เคตเค•ीเคฒ เคนोเคจा เคšाเคนिเคฏे। เคธाเคฅ เคนी เคค्เคตเคฐिเคค เคฎुเค•เคฆเคฎा (Speedy Trial) เคœेเคฒों เคฎें เค…เคช्เคฐเคค्เคฏाเคถिเคค เคญीเฅœ เค•ो เค•เคฎ เค•เคฐเคจे เค•ा เคเค• เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เค‰เคชाเคฏ เคนै। เคœेเคฒ เคตिเคญाเค— เคฎें เคชिเค›เคฒे เค•ुเค› เคตเคฐ्เคทों เคธे 30% เคธे 40% เคฐिเค•्เคคिเคฏाँ เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคฌเคจी เคนुเคˆ เคนैं เค‡เคธ เคฆिเคถा เคฎें เคญी เค†เคตเคถ्เคฏเค• เค•เคฆเคฎ เค‰เค ाเค เคœाเคจे เคšाเคนिเคฏे।
เค†เค—े เค•ी เคฐाเคน
เคจ्เคฏाเคฏिเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ो เคฆुเคฐुเคธ्เคค เค•เคฐเคจे เค•ी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เคนै เคœिเคธเคธे เค•ि เคตिเคšाเคฐाเคงीเคจ เค•ैเคฆिเคฏों เค•े เคฎाเคจเคตाเคงिเค•ाเคฐों เค•ी เคฐเค•्เคทा เค•ी เคœा เคธเค•े।
เคšूँเค•ि เค•ैเคฆी เคฎเคคเคฆाเคจ เค•े เค…เคงिเค•ाเคฐ เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं เค‡เคธเคฒिเคฏे เค…เค•्เคธเคฐ เคตे เคฐाเคœเคจीเคคिเค• เคฆเคฒों เค•े เคฎुเคฆ्เคฆों เคธे เคฌाเคนเคฐ เคฐเคนเคคे เคนैं, เค…เคคः เคธเคฎाเคœ เคเคตं เคฐाเคœเคจीเคคिเค• เคฆเคฒों เค•ो เคตिเคšाเคฐाเคงीเคจ เค•ैเคฆिเคฏों เค•ी เคธुเคฐเค•्เคทा เคเคตं เคฎाเคจเคตाเคงिเค•ाเคฐों เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคฎुเคฆ्เคฆों เคชเคฐ เคธंเคตेเคฆเคจเคถीเคฒเคคा เคธे เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเคฏे। เคœेเคฒ เคฎें เคฎिเคฒเคจे เคตाเคฒी เคธुเคตिเคงाเค“ं เค•ो เค†เคงुเคจिเค• เคฐूเคช เคฆिเคฏे เคœाเคจे เค•ी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคฎें เค‰เคจ्เคนें เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคธुเคตिเคงाเคँ เค…เคค्เคฏंเคค เคจिเคฎ्เคจ เคธ्เคคเคฐ เค•ी เคนैं। เค‡เคธเค•े เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เค‰เคจ्เคนें เค†เคตเคถ्เคฏเค• เค•ौเคถเคฒ เคชเคฐीเค•्เคทเคฃ เคฆिเคฏा เคœाเคจा เคšाเคนिเคฏे เคคाเค•ि เคตे เค†เคค्เคฎเคจिเคฐ्เคญเคฐ เคฌเคจ เคธเค•ें, เคธाเคฅ เคนी เค‰เคจเค•े เคฒिเคฏे เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคถिเค•्เคทा เค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคि เคนेเคคु เคตिเคถेเคท เค•เค•्เคทाเคँ เคญी เค†เคฏोเคœिเคค เค•ी เคœा เคธเค•เคคी เคนै।

เคตैเคถ्เคตिเค• เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เคธूเคšเค•ांเค•-2020
เคฏूเคเคธ เคšैंเคฌเคฐ เค‘เคซ เค•ॉเคฎเคฐ्เคธ เค—्เคฒोเคฌเคฒ เค‡เคจोเคตेเคถเคจ เคชॉเคฒिเคธी เคธेंเคŸเคฐ (US Chambers of Commerce Global Innovation Policy Center) เคฆ्เคตाเคฐा เคœाเคฐी เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เคธूเคšเค•ांเค•-2020 เคฎें เคญाเคฐเคค เค•ो 53 เคฆेเคถों เคฎें 40เคตाँ เคธ्เคฅाเคจ เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเค† เคนै।
เคฎुเค–्เคฏ เคฌिंเคฆु
    เคฏเคน ‘เคตैเคถ्เคตिเค• เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เคธूเคšเค•ांเค•’ เค•ा เค†เค เคตाँ เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ เคนै เคœिเคธเค•ा เคถीเคฐ्เคทเค• เค†เคฐ्เคŸ เค‘เฅž เคฆ เคชॉเคธिเคฌเคฒ (Art of the Possible) เคนै। เค‡เคธ เคธूเคšเค•ांเค• เค•े เคถीเคฐ्เคท เคชाँเคš เคฆेเคถ เค…เคฎेเคฐिเค•ा, เคฌ्เคฐिเคŸेเคจ, เคซ्เคฐाँเคธ, เคธ्เคตीเคกเคจ เคเคตं เคœเคฐ्เคฎเคจी เคนै।
เคธूเคšเค•ांเค• เคฎें เคถाเคฎिเคฒ 53 เคฆेเคถों เค•ी เคตैเคถ्เคตिเค• GDP เคฎें 90% เค•ी เคญाเค—ीเคฆाเคฐी เคนै।
เค‡เคธ เคตเคฐ्เคท เคคीเคจ เค”เคฐ เคจเคˆ เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅाเค“ं (เค•ुเคตैเคค, เค—्เคฐीเคธ, เคกोเคฎिเคจिเค•เคจ เค—เคฃเคฐाเคœ्เคฏ) เค•ो เค‡เคธ เคธूเคšเค•ांเค• เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै । เคธूเคšเค•ांเค• เคฎें เคญाเคฐเคค เค•े เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เค”เคฐ เค•ॉเคชीเคฐाเค‡เคŸ เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคฎुเคฆ्เคฆों เค•े เคธंเคฐเค•्เคทเคฃ เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคธ्เค•ोเคฐ เคฎें เคญी เคธुเคงाเคฐ เคฆेเค–ा เค—เคฏा เคนै। เคธूเคšเค•ांเค• 50 เคธे เค…เคงिเค• เค…เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เคธंเค•ेเคคเค•ों เค•े เคธाเคฅ เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เค‰เคธ เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•े เคฒिเคฏे เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เคขाँเคšे เค•ा เคฎूเคฒ्เคฏांเค•เคจ เค•เคฐเคคा เคนै เคœो เคธเคฌเคธे เคช्เคฐเคญाเคตी เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เคช्เคฐเคฃाเคฒिเคฏों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅाเค“ं เค•ा เคช्เคฐเคคिเคจिเคงिเคค्เคต เค•เคฐเคคे เคนैं। เคฏे เคธंเค•ेเคคเค• เค•िเคธी เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•े เคธเคฎเค—्เคฐ เค†เคˆเคชी เคชाเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเค•ी เคคंเคค्เคฐ เค•ा เคเค• เคขाँเคšा เคคैเคฏाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคธुเคฐเค•्เคทा เค•ी เคจौ เคถ्เคฐेเคฃिเคฏाँ เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं-
1.    เคชेเคŸेंเคŸ (Patents)
2.    เค•ॉเคชीเคฐाเค‡เคŸ (Copyrights)
3.    เคŸ्เคฐेเคกเคฎाเคฐ्เค• (Trademarks)
4.    เคกिเฅ›ाเค‡เคจ เค•ा เค…เคงिเค•ाเคฐ (Design Rights)
5.    เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคฎें เค—ोเคชเคจीเคฏเคคा (Trade Secrets)
6.    เค†เคˆเคชी เคธंเคชเคค्เคคिเคฏों เค•ा เคต्เคฏाเคตเคธाเคฏीเค•เคฐเคฃ (Commercialization of IP Assets)
7.    เคช्เคฐเคตเคฐ्เคคเคจ (Enforcement)
8.    เคธเคฐ्เคตांเค—ी เคฆเค•्เคทเคคा (Systemic Efficiency)
9.    เคธเคฆเคธ्เคฏเคคा เค”เคฐ เค…ंเคคเคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคธंเคงिเคฏों เค•ा เค…เคจुเคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ (Membership and Ratification of International Treaties)
 
เคจเค เคธंเค•ेเคคเค•
เคฏเคน เคธूเคšเค•ांเค• เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เค•े เคธंเคฌंเคง เคฎें เค†เคจे เคตाเคฒी เคจเคˆ เคšुเคจौเคคिเคฏों เค•ा เคธाเคฎเคจा เค•เคฐเคจे เคนेเคคु เคฎाเคจเค• เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•เคฐเคคा เคนै।
เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เคธूเคšเค•ांเค• เค•े เค‡เคธ เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ เคฎें เคชाँเคš เคจเค เคธंเค•ेเคคเค•ों เค”เคฐ เคชเคนเคฒे เคธे เคฎौเคœूเคฆ เคธंเค•ेเคคเค•ों เคฎें เคฆो เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เคธंเค•ेเคคเค•ों เค•ो เคญी เคถाเคฎिเคฒ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै เคœो เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคนैं-
เคชाเคฆเคช เคตिเคตिเคงเคคा เคธुเคฐเค•्เคทा เคคเคฅा เคธुเคฐเค•्เคทा เค•ी เค…เคตเคงि (Plant Variety Protection, term of Protection)
เค†เคˆเคชी-เค—เคนเคจ เค‰เคฆ्เคฏोเค—, เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค†เคฐ्เคฅिเค• เคช्เคฐเคญाเคต เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ (IP-Intensive Industries, National Economic Impact Analysis) เคชाเคฆเคชों เค•ी เคจเคˆ เค•िเคธ्เคฎों เค•ी เคธुเคฐเค•्เคทा เคนेเคคु เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ เค…เคงिเคจिเคฏเคฎ, 1991 เค•ी เคธเคฆเคธ्เคฏเคคा (Membership of the International Convention for the Protection of New Varieties of Plants, act of 1991)
เคธाเค‡เคฌเคฐ เค…เคชเคฐाเคง เคชเคฐ เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ, 2001 เค•ी เคธเคฆเคธ्เคฏเคคा (Membership of the Convention on Cybercrime, 2001)
เค”เคฆ्เคฏोเค—िเค• เคกिเฅ›ाเค‡เคจों เค•े เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคชंเคœीเค•เคฐเคฃ เค•े เคธंเคฌंเคง เคฎें เคนेเค— เคธเคฎเคौเคคा (The Hague Agreement Concerning the International Registration of Industrial Designs) เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคšिเคน्เคจों เค•ो เคชंเคœीเค•ृเคค เค•เคฐเคจे เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคฎैเคก्เคฐिเคก เคธเคฎเคौเคคा เคช्เคฐोเคŸोเค•ॉเคฒ (Protocol Relating to the Madrid Agreement Concerning the International Registration of Marks)

เคชेเคŸेंเคŸ เคธเคนเคฏोเค— เคธंเคงि (Patent Cooperation Treaty) เคฎें เคญाเคฐเคค เค•ी เคธ्เคฅिเคคि
เคตเคฐ्เคท 2020 เค•े เค‡เคธ เคธूเคšเค•ांเค• เคฎें เคญाเคฐเคค 38.46% เค•े เคธ्เค•ोเคฐ เค•े เคธाเคฅ 53 เคฆेเคถों เค•ी เคธूเคšी เคฎें 40เคตें เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เคฐเคนा, เคœเคฌเค•ि เคตเคฐ्เคท 2019 เคฎें 36.04% เค•े เคธ्เค•ोเคฐ เค•े เคธाเคฅ เคญाเคฐเคค 50 เคฆेเคถों เค•ी เคธूเคšी เคฎें 36เคตें เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เคฅा।
เคธूเคšเค•ांเค• เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เคฆो เคจเค เคฆेเคถों, เค—्เคฐीเคธ เค”เคฐ เคกोเคฎिเคจिเค•เคจ เค—เคฃเคฐाเคœ्เคฏ เค•ा เคธ्เค•ोเคฐ เคญाเคฐเคค เคธे เค…เคš्เค›ा เคนै। เค—ौเคฐเคคเคฒเคฌ เคนै เค•ि เคซिเคฒीเคชीเคจ्เคธ เค”เคฐ เค‰เค•्เคฐेเคจ เคœैเคธे เคฆेเคถ เคญी เคญाเคฐเคค เคธे เค†เค—े เคนैं। เคนाเคฒाँเค•ि เคงीเคฎी เค—เคคि เคธे เคนी เคธเคนी เคญाเคฐเคค เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเคธी เคญी เคฆेเคถ เค•ी เคคुเคฒเคจा เคฎें เค…เคชเคจी เคฐैंเค•िंเค— เคฎें เคธเคฎเค—्เคฐ เคตृเคฆ्เคงि เคฆเคฐ्เคœ เค•ी เค—เคˆ เคนै।
 
เคญाเคฐเคค เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคธुเคงाเคฐ เค•े เค•ाเคฐเคฃ
เคตैเคถ्เคตिเค• เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เคธूเคšเค•ांเค• เคฎें เคญाเคฐเคค เค•े เคธ्เค•ोเคฐ เค•े เคฌเฅเคจे เค•ा เคฎुเค–्เคฏ เค•ाเคฐเคฃ เคฆेเคถ เคฎें เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เคธंเคšाเคฒिเคค เคจเคตाเคšाเคฐ เค”เคฐ เคฐเคšเคจाเคค्เคฎเค•เคคा เคฎें เคจिเคตेเคถ เค•ा เคฌเฅเคจा เคนै। เคธूเคšเค•ांเค• เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ, เคญाเคฐเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคœाเคฐी เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เค…เคงिเค•ाเคฐ เคจीเคคि- 2016 (Intellectual Property Rights Policy) เค•े เคชเคถ्เคšाเคค् เคจเคตाเคšाเคฐ เคเคตं เคธंเคฐเคšเคจाเคค्เคฎเค• เคจिเคตेเคถ เคชเคฐ เคง्เคฏाเคจ เค•ेंเคฆ्เคฐिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै।
เคตเคฐ्เคท 2016 เค•े เคฌाเคฆ เคธे, เคญाเคฐเคค เคฎें เคชेเคŸेंเคŸ เค”เคฐ เคŸ्เคฐेเคกเคฎाเคฐ्เค• เคนेเคคु เค†เคตेเคฆเคจ เค•เคฐเคจे เค•ी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎें เคคेเฅ›ी เค†เคˆ เคนै, เคญाเคฐเคคीเคฏ เคจเคตोเคจ्เคฎेเคทเค•ों (Innovators) เค”เคฐ เคธृเคœเคจเค•เคฐ्เคค्เคคाเค“ं (Creators) เค•े เคฌीเคš เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคœाเค—เคฐूเค•เคคा เคฌเคข़ी เคนै เคคเคฅा เคชेเคŸेंเคŸ เค”เคฐ เคŸ्เคฐेเคกเคฎाเคฐ्เค• เค•े เคฒिเคฏे เคชंเคœीเค•เคฐเคฃ เคเคตं เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•ो เคฒाเค—ू เค•เคฐเคจा เค…เคฌ เค†เคธाเคจ เคนो เค—เคฏा เคนै।
เค‡เคธ เคธूเคšเค•ांเค• เคฎें เคชिเค›เคฒे เคตเคฐ्เคท เค•े เค•เคˆ เคธुเคงाเคฐों เคชเคฐ เคญी เคช्เคฐเค•ाเคถ เคกाเคฒा เค—เคฏा เคนै เคœो เคญाเคฐเคค เค•े เคธเคฎเค—्เคฐ เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เคชाเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเค•ी เคคंเคค्เคฐ เค•ो เคฎเฅ›เคฌूเคคी เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं। เค—्เคฒोเคฌเคฒ เค‡เคจोเคตेเคถเคจ เคชॉเคฒिเคธी เคธेंเคŸเคฐ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ, เคญाเคฐเคค เคธเคฐ्เคตांเค—ी เคฆเค•्เคทเคคा เคธंเค•ेเคคเค• (Systemic Efficiency indicator) เคฎें 28 เค…เคจ्เคฏ เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅाเค“ं เคธे เคฒเค—ाเคคाเคฐ เค†เค—े เคฌเคจा เคนुเค† เคนै। เค‡เคธเค•ा เคฎुเค–्เคฏ เค•ाเคฐเคฃ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เคจीเคคि เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคนिเคคเคงाเคฐเค•ों เค•े เคธाเคฅ เคตिเคšाเคฐ-เคตिเคฎเคฐ्เคถ เค•เคฐเคจा เค”เคฐ เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เคธंเคฐเค•्เคทเคฃ เค•े เคฎเคนเคค्เคค्เคต เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค“เคฐ เค…เคงिเค• เคœाเค—เคฐूเค•เคคा เคชैเคฆा เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค‰เค ाเค เค—เค เค ोเคธ เค•เคฆเคฎ เคนै। เค›ोเคŸे เค”เคฐ เคฎเคง्เคฏเคฎ เค†เค•ाเคฐ เค•े เค‰เคฆ्เคฏเคฎों เค”เคฐ เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เค•े เค‰เคชเคฏोเค— เค•े เคฒिเคฏे เคฒเค•्เคทिเคค เคช्เคฐोเคค्เคธाเคนเคจ เคฎें เคญाเคฐเคค เค…เค—्เคฐเคฃी เคฌเคจा เคนुเค† เคนै।
 
เคŸ्เคฐेเคกเคฎाเคฐ्เค•, เค•ॉเคชीเคฐाเค‡เคŸ เค”เคฐ เคญाเคฐเคค
เคตเคฐ्เคท 2019 เคฎें, เคฆिเคฒ्เคฒी เค‰เคš्เคš เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคฆ्เคตाเคฐा เค•ॉเคชीเคฐाเค‡เคŸ-เค‰เคฒ्เคฒंเค˜เคจ เคธाเคฎเค—्เคฐी เค•ी เค‘เคจเคฒाเค‡เคจ เคชเคนुँเคš เค•ो เคฐोเค•เคจे เค•े เคฒिเคฏे เค—เคคिเคถीเคฒ เคจिเคทेเคงाเคœ्เคžा (Dynamic Injunctions) เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा เคœिเคธเค•े เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เค•ॉเคชीเคฐाเค‡เคŸ เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคฆो เคธंเค•ेเคคเค•ों เคฎें เคญाเคฐเคค เค•ा เคธ्เค•ोเคฐ เคฌเฅा เคนै। เค•ॉเคชीเคฐाเค‡เคŸ-เค‰เคฒ्เคฒंเค˜เคจ เคนेเคคु เคจिเคทेเคงाเคœ्เคžाเค“ं เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•เคฐเคจे เค•े เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคญाเคฐเคค เคฌ्เคฐिเคŸेเคจ เค”เคฐ เคธिंเค—ाเคชुเคฐ เค•े เคธाเคฅ เคนै। เคธूเคšเค•ांเค• เคฎें เคญाเคฐเคค เค•ॉเคชीเคฐाเค‡เคŸ เคธंเค•ेเคคเค•ों เค•े เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें 24 เค…เคจ्เคฏ เคฆेเคถों เคธे เค†เค—े เคนै।
 
GIPC เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคญाเคฐเคค เค•े เคธเคฎเค•्เคท เคšुเคจौเคคिเคฏाँ:
GIPC เคฆ्เคตाเคฐा เคญाเคฐเคค เคนेเคคु เค•เคˆ เคšुเคจौเคคिเคฏों เค•ी เคชเคนเคšाเคจ เค•ी เค—เคˆ เคนै เคœो เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคนैं-
เคชेเคŸेंเคŸ เค•ी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा
เคชेเคŸेंเคŸ เคช्เคฐเคตเคฐ्เคคเคจ เคฏा เคฒाเค—ू เค•เคฐเคจा
เคฒाเค‡เคธेंเคธ เค•ी เค…เคจिเคตाเคฐ्เคฏเคคा
เคชेเคŸेंเคŸ เค•ा เคตिเคฐोเคง
เคกेเคŸा เคธुเคฐเค•्เคทा เคจिเคฏाเคฎเค•
 
เคชेเคŸेंเคŸ เค•ाเคจूเคจ เคธंเคงि, เคŸ्เคฐेเคกเคฎाเคฐ्เค• เคนेเคคु เคธिंเค—ाเคชुเคฐ เคธंเคงि เคฎें เคชाเคฐเคฆเคฐ्เคถीเคคा เค•ा เค…เคญाเคต
เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคฎें เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ा เค‰เคฒ्เคฒेเค– เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै เค•ि เคญाเคฐเคค เคฎें เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เค…เคงिเค•ाเคฐ เค•े เคฎเฅ›เคฌूเคค เคนोเคจे เคธे เคธเคฌเคธे เค…เคงिเค• เคซाเคฏเคฆा เคญाเคฐเคค เค•ो เคนी เคนोเค—ा। เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค•े เคฒिเคฏे- เคฎเฅ›เคฌूเคค เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เค…เคงिเค•ाเคฐ เค•े เค…เคญाเคต เคฎें เคฌॉเคฒीเคตुเคก เค•ो เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคตเคฐ्เคท 3 เคฌिเคฒिเคฏเคจ เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคกॉเคฒเคฐ เค•ा เคจुเค•เคธाเคจ เค‰เค ाเคจा เคชเฅœเคคा เคนै। เคฎเคœเคฌूเคค เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เคฎाเคจเค• เคฆुเคจिเคฏा เค•ी เคธเคฌเคธे เคคेเฅ›ी เคธे เคฌเคข़เคคी เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•े เคฐूเคช เคฎें เคญाเคฐเคค เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เค•ो เคฎเคœ़เคฌूเคคी เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं เคคเคฅा เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•เคฐเคจे เคนेเคคु เคเค• เค—ंเคคเคต्เคฏ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคญाเคฐเคค เค•ी เคช्เคฐเคคिเคท्เค ा เค•ो เค”เคฐ เคฎเคœ़เคฌूเคคी เคฆे เคธเค•เคคे เคนैं।
เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคตिเคฆेเคถी เคต्เคฏเคตเคธाเคฏों เค•ी เคจिเคตेเคถ เค•เคฐเคจे เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เคคเคฅा ‘เคฎेเค• เค‡เคจ เค‡ंเคกिเคฏा เค•ाเคฐ्เคฏเค•्เคฐเคฎ’ เคญाเคฐเคค เค•े เค…เคชเคจे เค…เคญिเคจเคต (Innovative) เค”เคฐ เคฐเคšเคจाเคค्เคฎเค• (Creative) เค‰เคฆ्เคฏोเค—ों เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•ा เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เค•เคฐเคคे เคนै।
 
เค†เค—े เค•ी เคฐाเคน
เคญाเคฐเคค เค•ी เค‡เคธ เคตृเคฆ्เคงि เค•ो เคฌเคจाเค เคฐเค–เคจे เค•े เคฒिเคฏे เคญाเคฐเคค เค•ो เค…เคชเคจे เคธเคฎเค—्เคฐ เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เคขाँเคšे เคฎें เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจเค•ाเคฐी เคฌเคฆเคฒाเคต เคฒाเคจे เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เค…เคญी เค”เคฐ เค•ाเคฎ เค•เคฐเคจे เค•ी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เคนै। เค‡เคคเคจा เคนी เคจเคนीं เคฎเฅ›เคฌूเคค เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธंเคชเคฆा เคฎाเคจเค•ों เค•ो เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคฒाเค—ू เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค—ंเคญीเคฐ เค•เคฆเคฎ เค‰เค ाเค เคœाเคจे เค•ी เคญी เฅ›เคฐूเคฐเคค เคนै।

เคœीเคจोเคฎ เคฎैเคชिंเค— เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा
เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคเค• เคฎเคนเคค्เคค्เคตाเค•ांเค•्เคทी เคœीเคจोเคฎ เคฎैเคชिंเค— เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा (Genome Mapping Project) เค•ो เคฎंเฅ›ूเคฐी เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•ी เคนै।
เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฌिंเคฆु
เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•ी เคฎเคนเคค्เคค्เคตाเค•ांเค•्เคทी เคœीเคจोเคฎ เคฎैเคชिंเค— เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เค•ो เคญाเคฐเคค เค•ी เค…เคจुเคตांเคถिเค• เคตिเคตिเคงเคคा เค•े เคจिเคฐ्เคงाเคฐเคฃ เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เคชเคนเคฒा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคฎाเคจा เคœा เคฐเคนा เคนै। เค‡เคธ เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เค•ी เค…เคจुเคฎाเคจिเคค เคฒाเค—เคค เคฒเค—เคญเค— 238 เค•เคฐोเฅœ เคฐुเคชเค เคนै। เค‡เคธ เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เคฎें เคฌंเค—เคฒूเคฐु เคธ्เคฅिเคค เคญाเคฐเคคीเคฏ เคตिเคœ्เคžाเคจ เคธंเคธ्เคฅाเคจ (Indian Institute of Science- IISc) เคเคตं เค•ुเค› เคญाเคฐเคคीเคฏ เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เคธंเคธ्เคฅाเคจ (Indian Institute of Technology- IITs) เคธเคนिเคค เคฒเค—เคญเค— 20 เคธंเคธ्เคฅाเคจ เคถाเคฎिเคฒ เคนोंเค—े। เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เคธे เคœुเคก़े เคญाเคฐเคคीเคฏ เคตैเคœ्เคžाเคจिเค•ों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ, เค…เคฌ เคคเค• เค•े เค†เคจुเคตंเคถिเค• เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เคฒเค—เคญเค— 95% เคธเคซेเคฆ เค•ोเค•ेเคถिเคฏाเคจ เคจเคฎूเคจों (White Caucasian Samples) เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคฅे।
 
เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคฎुเค–्เคฏ เคคเคฅ्เคฏ
เคœเคจเคตเคฐी, 2020 เค•े เค…ंเคค เคฎें เคตिเคœ्เคžाเคจ เค”เคฐ เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เคตिเคญाเค— เค•े เคœैเคต เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เคตिเคญाเค— (Department of Biotechnology-DBT) เคฆ्เคตाเคฐा เค‡เคธ เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เค•ो เคฎंเฅ›ूเคฐी เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•ी เค—เคˆ। เค‡เคธ เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เค•े เคชเคนเคฒे เคšเคฐเคฃ เคฎें เคฆेเคถ เคญเคฐ เคธे 10,000 เคฒोเค—ों เค•े เคจเคฎूเคจों เค•ो เคเค•เคค्เคฐिเคค เค•िเคฏा เคœाเคเค—ा। เคญाเคฐเคค เค•े เค†เคจुเคตंเคถिเค• เคชूเคฒ เค•ी เคตिเคตिเคงเคคा เค•ा เคฎाเคจเคšिเคค्เคฐเคฃ เคตैเคฏเค•्เคคिเค•ृเคค เคšिเค•िเคค्เคธा เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคนोเค—ा।    IISc เค•ा เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค…เคจुเคธंเคงाเคจ เค•ेंเคฆ्เคฐ (Center for Brain Research) เคœो เค•ि เคเค• เคธ्เคตाเคฏเคค्เคค เคธंเคธ्เคฅाเคจ เคนै, เค‡เคธ เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เค•े เคจोเคกเคฒ เค•ाเคฐ्เคฏाเคฒเคฏ เค•े เคฐूเคช เคฎें เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐेเค—ा เคคเคฅा เค‡เคธเค•ी เคจिเคฆेเคถเค• เคช्เคฐो. เคตिเคœเคฏเคฒเค•्เคท्เคฎी เคฐเคตींเคฆ्เคฐเคจाเคฅ เค‡เคธ เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เค•ी เคธเคฎเคจ्เคตเคฏเค• เคนोंเค—ी।
เค‡เคธ เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เคธंเคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เค•े เคตिเคญिเคจ्เคจ เคชเคนเคฒुเค“ं เคชเคฐ เค•ाเคฎ เค•เคฐेंเค—े เคœिเคธเคฎें เคจैเคฆाเคจिเค• เคจเคฎूเคจे เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคจा เค”เคฐ เค…เคจुเคธंเคงाเคจ เคฎें เคธเคนाเคฏเคคा เค•เคฐเคจा, เค‡เคค्เคฏाเคฆि เคถाเคฎिเคฒ เคนैं เคคเคฅा เค•ुเค› IITs เคฆ्เคตाเคฐा เค—เคฃเคจा เค•े เคจเค เคคเคฐीเค•ों เคฎें เคฎเคฆเคฆ เค•ी เคœाเคเค—ी।
เค‡เคธ เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เค•े เคฒिเคฏे เคเค• เคต्เคฏाเคชเค• เคกेเคŸाเคฌेเคธ เคฌเคจाเคจे เคนेเคคु เคฆो เคจเคˆ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคธ्เคคเคฐ เค•ी เคตिเคœ्เคžाเคจ เคฏोเคœเคจाเคँ เคถुเคฐू เค•ी เคœाเคंเค—ी।
เค‡เคจ्เคซोเคธिเคธ เค•े เคธเคน-เคธंเคธ्เคฅाเคชเค• เค•्เคฐिเคธ เค—ोเคชाเคฒเค•ृเคท्เคฃเคจ เคฆ्เคตाเคฐा เค‰เคฎ्เคฐ เคฌเคข़เคจे เค”เคฐ เค…เคฒ्เฅ›ाเค‡เคฎเคฐ เคœैเคธे เคฐोเค—ों เค•े เคฒिเคฏे IISc เคฎें เคฌ्เคฐेเคจ เคฐिเคธเคฐ्เคš เค•े เคฒिเค เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค…เคจुเคธंเคงाเคจ เค•ेंเคฆ्เคฐ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•िเคฏे เคœाเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคตเคฐ्เคท 2017 เคฎें เค‡เคธ เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เค•ो เคถुเคฐू เค•เคฐเคจे เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เค•เคฆเคฎ เค‰เค ाเคฏा เค—เคฏा।
 
เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เค•ा เคฎเคนเคค्เคค्เคต
เคฆेเคถ เคฎें เคœเคจเคธांเค–्เคฏिเค•ी เคตिเคตिเคงเคคा เค”เคฐ เคฎเคงुเคฎेเคน, เคฎाเคจเคธिเค• เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เค†เคฆि เคธเคนिเคค เคœเคŸिเคฒ เคตिเค•ाเคฐों เคตाเคฒे เคฐोเค—ों เค•े เคฌोเค เค•ो เคง्เคฏाเคจ เคฎें เคฐเค–เคคे เคนुเค เค†เคจुเคตंเคถिเค• เค†เคงाเคฐ เค•ी เค‰เคชเคฒเคฌ्เคงเคคा เคธे เค•िเคธी เคฐोเค— เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เคธे เคชเคนเคฒे เคนी เค‰เคธเค•ी เคฐोเค•เคฅाเคฎ เค•ी เคœा เคธเค•เคคी เคนै।
เคญाเคฐเคค เค•े เค†เคจुเคตंเคถिเค• เคชเคฐिเคฆृเคถ्เคฏ เค•ा เคฎाเคจเคšिเคค्เคฐเคฃ เค…เค—เคฒी เคชीเคข़ी เค•े เคšिเค•िเคค्เคธा, เค•ृเคทि เค”เคฐ เคœैเคต-เคตिเคตिเคงเคคा เคช्เคฐเคฌंเคงเคจ เค•े เคฒिเคฏे เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนै।
เค†เคงुเคจिเค• เคœीเคตเคจ-เคถैเคฒी เคธे เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคฌीเคฎाเคฐिเคฏों เคœैเคธे- เคนृเคฆเคฏ เคธंเคฌंเคงी เคฌीเคฎाเคฐिเคฏाँ, เคฎเคงुเคฎेเคน เคฏा เค…เคจ्เคฏ เคฎाเคจเคธिเค• เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคฎुเคฆ्เคฆों เค•े เคฒिเคฏे, เคคเค•เคจीเค•ी เค”เคฐ เค•ंเคช्เคฏूเคŸेเคถเคจเคฒ เคช्เคฐเคฏाเคธों เค•े เคธाเคฅ เค…เคงिเค• เคธเคนเคฏोเค— เค•िเคฏे เคœाเคจे เค•ी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เคนै เค”เคฐ เคœीเคจोเคฎ เคฎैเคชिंเค— เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เค•े เคคเคนเคค เคนोเคจे เคตाเคฒी เค–ोเคœें เค‡เคธ เคฆिเคถा เคฎें เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคญूเคฎिเค•ा เคจिเคญाเคँเค—ी। เคฏเคน เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เค•ैंเคธเคฐ เคธे เคœुเคก़ी เคฎृเคค्เคฏु เคฆเคฐ เค•ो เค•เคฎ เค•เคฐเคจे เคฎें เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคญूเคฎिเค•ा เคจिเคญा เคธเค•เคคी เคนै।
เคฏเคน เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เคฆुเคจिเคฏा เคฎें เค…เคชเคจी เคคเคฐเคน เค•ी เคธเคฌเคธे เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เคนै เค”เคฐ เค‡เคธเค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค†เคจुเคตंเคถिเค• เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เค•्เคฐांเคคि เคฒाเคˆ เคœा เคธเค•เคคी เคนै। เคธाเคฅ เคนी เคฆेเคถ เค•ी เค†เคจुเคตंเคถिเค• เคตिเคตिเคงเคคा เค•ा เคจिเคฐ्เคงाเคฐเคฃ เคญी เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै।
เคธंเคญाเคตिเคค เคšिंเคคाเคँ
เคชเค•्เคทเคชाเคค: เคœीเคจोเคŸाเค‡เคช (Genotype) เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคชเค•्เคทเคชाเคค, เคœीเคจोเคฎ เค…เคจुเค•्เคฐเคฎเคฃ เค•ा เคเค• เคธंเคญाเคตिเคค เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคนै। เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค•े เคฒिเคฏे, เคจिเคฏोเค•्เคคा เค•เคฐ्เคฎเคšाเคฐिเคฏों เค•ो เค•ाเคฎ เคชเคฐ เคฐเค–เคจे เคธे เคชเคนเคฒे เค‰เคจเค•ी เค†เคจुเคตंเคถिเค• เคœाเคจเค•ाเคฐी เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं। เคฏเคฆि เค•ोเคˆ เค•เคฐ्เคฎเคšाเคฐी เค…เคตांเค›เคจीเคฏ เคคเคฐीเค•े เคธे เค•ाเคฐ्เคฏเคฌเคฒ เค•े เคช्เคฐเคคि เค†เคจुเคตंเคถिเค• เคฐूเคช เคธे เค…เคคिเคธंเคตेเคฆเคจเคถीเคฒ เคชाเคฏा เคœाเคคा เคนै เคคो เคจिเคฏोเค•्เคคा เคฆ्เคตाเคฐा เค‰เคธเค•े เคœीเคจ เคช्เคฐाเคฐूเคช/เคœीเคจोเคŸाเค‡เคช (Genotype) เค•े เคธाเคฅ เคชเค•्เคทเคชाเคค เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคธ्เคตाเคฎिเคค्เคต เค”เคฐ เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ: เค—ोเคชเคจीเคฏเคคा เค”เคฐ เค‡เคธเคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคฎुเคฆ्เคฆों เค•े เค…เคฒाเคตा เค†เคจुเคตंเคถिเค• เคœाเคจเค•ाเคฐी เค•े เคธ्เคตाเคฎिเคค्เคต เค”เคฐ เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เค•ा เคช्เคฐเคถ्เคจ เค…เคค्เคฏंเคค เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนै। เค†เคจुเคตंเคถिเค• เคกेเคŸा เค•ा เค…เคจुเคšिเคค เค‰เคชเคฏोเค—: เค‡เคธเคธे เคฌीเคฎा, เคฐोเฅ›เค—ाเคฐ, เค†เคชเคฐाเคงिเค• เคจ्เคฏाเคฏ, เคถिเค•्เคทा, เค†เคฆि เค•्เคทेเคค्เคฐों เคฎें เค†เคจुเคตंเคถिเค• เคกेเคŸा เค•े เค…เคจुเคšिเคค เคช्เคฐเคฏोเค— เคธंเคฌंเคงी เคšिंเคคाเคँ เคนैं।
 
เค†เค—े เค•ी เคฐाเคน
เคœीเคจोเคฎ เคฎैเคชिंเค— เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เคšिเค•िเคค्เคธा, เค†เคจुเคตंเคถिเค• เคตिเคตिเคงเคคा เค†เคฆि เค•ी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคœैเคธे เคตिเคญिเคจ्เคจ เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏों เค•ो เคธเคฎाเคนिเคค เค•िเคฏे เคนुเค เคนै, เค‡เคธเคฒिเคฏे เค‡เคธ เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เค•े เคฌेเคนเคคเคฐ เค•्เคฐिเคฏाเคจ्เคตเคฏเคจ เค•ी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เคนै।
เค‡เคธ เคชเคฐिเคฏोเคœเคจा เคฎें เคจिเคนिเคค เคšिंเคคाเค“ं เค•ा เคธเคฎाเคงाเคจ เค•िเคฏा เคœाเคจा เคญी เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै।

เคฐिเฅ›เคฐ्เคต เคฌैंเค• เคตिเคจिเคฏเคฎเคจ เค•े เคคเคนเคค เค†เคจे เคตाเคฒे เคธเคนเค•ाเคฐी เคฌैंเค•
5 เคซเคฐเคตเคฐी, 2020 เค•ो เค•ेंเคฆ्เคฐीเคฏ เคฎंเคค्เคฐिเคฎंเคกเคฒ เคจे เคธเคนเค•ाเคฐी เคฌैंเค•ों เค•ो เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฐिเฅ›เคฐ्เคต เคฌैंเค• (Reserve Bank Of India- RBI) เคตिเคจिเคฏเคฎเคจ เค•े เคคเคนเคค เคถाเคฎिเคฒ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคฌैंเค•िंเค— เคตिเคจिเคฏเคฎเคจ เค…เคงिเคจिเคฏเคฎ เคฎें เคธंเคถोเคงเคจ เค•ो เคฎंเฅ›ूเคฐी เคฆी เคนै।
เคช्เคฐเคฎुเค– เคฌिंเคฆु
เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคชंเคœाเคฌ เคंเคก เคฎเคนाเคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เค•ोเค‘เคชเคฐेเคŸिเคต (Punjab & Maharashtra Cooperative-PMC) เคฌैंเค• เคธंเค•เคŸ เค•ो เคง्เคฏाเคจ เคฎें เคฐเค–เคคे เคนुเค เคฎंเคค्เคฐिเคฎंเคกเคฒ เคจे เคฏเคน เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒिเคฏा เคนै। 1500 เคธเคนเค•ाเคฐी เคฌैंเค•ों เคฎें เค•ुเคฒ 8.6 เคฒाเค– เค–ाเคคाเคงाเคฐเค• เคนैं, เคœिเคจเค•ी เค•ुเคฒ เคœเคฎा เคฐाเคถि เคฒเค—เคญเค— 5 เคฒाเค– เค•เคฐोเคก़ เคฐुเคชเค เคนै।เคธเคนเค•ाเคฐी เคฌैंเค•ों เค•े เคช्เคฐเคถाเคธเคจिเค• เคฎाเคฎเคฒे เคธเคนเค•ाเคฐिเคคा เคฐเคœिเคธ्เคŸ्เคฐाเคฐ เค•े เค…ंเคคเคฐ्เค—เคค เคนी เคฐเคนेंเค—े। เคนाเคฒाँเค•ि เค…เคฌ เค‡เคจ เคฌैंเค•ों เค•ो RBI เค•े เคฌैंเค•िंเค— เคฆिเคถा-เคจिเคฐ्เคฆेเคถों เค•े เคคเคนเคค เคตिเคจिเคฏเคฎिเคค เค•िเคฏा เคœाเคเค—ा। เค‡เคจเค•ी เค‘เคกिเคŸिंเค— เคญी เค‡เคธเค•े เคฎाเคจเคฆंเคกों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคนी เค•ी เคœाเคเค—ी। เค‡เคธเคธे เคชเคนเคฒे RBI เคจिเคœी เค”เคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐी เคฌैंเค•ों เค•ो เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เค”เคฐ เคตिเคจिเคฏเคฎिเคค เค•เคฐเคคा เคฅा।
เคฎुเค–्เคฏ เค•ाเคฐ्เคฏเค•ाเคฐी เค…เคงिเค•ाเคฐिเคฏों เคธเคนिเคค เค…เคจ्เคฏ เคธเคฆเคธ्เคฏों เค•ी เคจिเคฏुเค•्เคคिเคฏों เค•े เคฒिเคฏे เคฏोเค—्เคฏเคคा เค•ा เคจिเคฐ्เคงाเคฐเคฃ เค•िเคฏा เคœाเคเค—ा। เคช्เคฐเคฎुเค– เคชเคฆों เคชเคฐ เคจिเคฏुเค•्เคคि เค•े เคฒिเคฏे RBI เคธे เคชूเคฐ्เคต เค…เคจुเคฎเคคि เคฒेเคจी เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนोเค—ी เค”เคฐ เคจिเคฏाเคฎเค• เค‹เคฃ เคฎाเคซी เคœैเคธे เคฎुเคฆ्เคฆों เค•ा เคจिเคชเคŸाเคจ เค•िเคฏा เคœा เคธเค•ेเค—ा।
เคตिเคค्เคคीเคฏ เคธंเค•เคŸ เคฎें RBI เค•े เคชाเคธ เค•िเคธी เคญी เคธเคนเค•ाเคฐी เคฌैंเค• เค•े เคฌोเคฐ्เคก เค•ो เคชृเคฅเค• เค•เคฐเคจे เค•ी เคถเค•्เคคि เคนोंเค—ी।
เค‡เคจ เคฎाเคจเค•ों เค•ो เคšเคฐเคฃเคฌเคฆ्เคง เคคเคฐीเค•े เคธे เคฒाเค—ू เค•िเคฏा เคœाเคเค—ा।
เคฌैंเค• เคœเคฎा เคชเคฐ 1 เคธे 5 เคฒाเค– เคฐुเคชเค เคคเค• เค•े เค‡ंเคถ्เคฏोเคฐेंเคธ เค•เคตเคฐ เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เค•เคฐเคจे เค•े เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคช्เคฐเคธ्เคคाเคตिเคค เคธंเคถोเคงเคจों เคธे เคธเคนเค•ाเคฐी เคฌैंเค•ों เค•ी เคตिเคค्เคคीเคฏ เคธ्เคฅिเคฐเคคा เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เคนोเค—ी เคคเคฅा เคฌैंเค•िเค— เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคฒोเค—ों เค•ा เคตिเคถ्เคตाเคธ เคฌเฅेเค—ा।
 
เคธเคนเค•ाเคฐी เคฌैंเค•
เคธเคนเค•ाเคฐी เคฌैंเค• เค•ा เค†เคถเคฏ เค‰เคจ เค›ोเคŸे เคตिเคค्เคคीเคฏ เคธंเคธ्เคฅाเคจों เคธे เคนै เคœो เคถเคนเคฐी เค”เคฐ เค—ैเคฐ-เคถเคนเคฐी เคฆोเคจों เค•्เคทेเคค्เคฐों เคฎें เค›ोเคŸे เคต्เคฏเคตเคธाเคฏों เค•ो เค‹เคฃ เค•ी เคธुเคตिเคงा เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคธเคนเค•ाเคฐी เคฌैंเค• เค†เคฎเคคौเคฐ เคชเคฐ เค…เคชเคจे เคธเคฆเคธ्เคฏों เค•ो เค•เคˆ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•ी เคฌैंเค•िंเค— เค”เคฐ เคตिเคค्เคคीเคฏ เคธेเคตाเคँ เคœैเคธे- เค‹เคฃ เคฆेเคจा, เคชैเคธे เคœเคฎा เค•เคฐเคจा เค”เคฐ เคฌैंเค• เค–ाเคคा เค†เคฆि เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคธเคนเค•ाเคฐी เคฌैंเค• เคธंเค—เค เคจ, เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏों, เคฎूเคฒ्เคฏों เค”เคฐ เคถाเคธเคจ เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคตाเคฃिเคœ्เคฏिเค• เคฌैंเค•ों เคธे เคญिเคจ्เคจ เคนोเคคे เคนैं। เค‰เคฒ्เคฒेเค–เคจीเคฏ เคนै เค•ि เคธเคนเค•ाเคฐी เคฌैंเค• เค•ा เคช्เคฐाเคฅเคฎिเค• เคฒเค•्เคท्เคฏ เค…เคงिเค•-เคธे-เค…เคงिเค• เคฒाเคญ เค•เคฎाเคจा เคจเคนीं เคนोเคคा, เคฌเคฒ्เค•ि เค…เคชเคจे เคธเคฆเคธ्เคฏों เค•ो เคธเคฐ्เคตोเคค्เคคเคฎ เค‰เคค्เคชाเคฆ เค”เคฐ เคธेเคตाเคँ เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เค•เคฐाเคจा เคนोเคคा เคนै। เคธเคนเค•ाเคฐी เคฌैंเค•ों เค•ा เคธ्เคตाเคฎिเคค्เคต เค”เคฐ เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เค‡เคธเค•े เคธเคฆเคธ्เคฏों เคฆ्เคตाเคฐा เคนी เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै, เคœो เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• เคฐूเคช เคธे เคจिเคฆेเคถเค• เคฎंเคกเคฒ เค•ा เคšुเคจाเคต เค•เคฐเคคे เคนैं। เคฏे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฐिเฅ›เคฐ्เคต เคฌैंเค• (RBI) เคฆ्เคตाเคฐा เคตिเคจिเคฏเคฎिเคค เค•िเคฏे เคœाเคคे เคนैं เคเคตं เคฌैंเค•िंเค— เคตिเคจिเคฏเคฎเคจ เค…เคงिเคจिเคฏเคฎ, 1949 เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคฌैंเค•िंเค— เค•ाเคจूเคจ เค…เคงिเคจिเคฏเคฎ, 1965 เค•े เคคเคนเคค เค†เคคे เคนैं।
เคธเคนเค•ाเคฐी เคฌैंเค• เคธเคนเค•ाเคฐी เคธเคฎिเคคि เค…เคงिเคจिเคฏเคฎ เค•े เคคเคนเคค เคชंเคœीเค•ृเคค เค•िเคฏे เคœाเคคे เคนैं।


เคœเคฒเคตाเคฏु เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค”เคฐ เค•ृเคทि
เคนाเคฒ เคนी เคฎें เค•िเคฏे เค—เค เคเค• เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เคฎें เคชाเคฏा เค—เคฏा เค•ि เค‰เคš्เคš เคคाเคชเคฎाเคจ เค”เคฐ เคธूเค–े เคœैเคธी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคจे เคฎिเคŸ्เคŸी เคฎें เคฐोเค—เคœเคจเค• เค•เคตเค• เคชाเค‡เคฅिเคฏเคฎ เค•ो เคชเคจเคชเคจे เคฎें เคธเคฌเคธे เค…เคงिเค• เคฏोเค—เคฆाเคจ เคฆिเคฏा เคนै।
เคฎुเค–्เคฏ เคฌिंเคฆु:
เค…เคจुเคธंเคงाเคจ เคจे เค‡เคธ เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคช्เคฐเคฎाเคฃिเค•เคคा เค•ो เคฌเฅाเคฏा เคนै เค•ि เคœเคฒเคตाเคฏु เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคฆुเคจिเคฏा เคญเคฐ เคฎें เค•ृเคทि เค‰เคค्เคชाเคฆเค•เคคा เค•ो เคฌुเคฐी เคคเคฐเคน เคธे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค•เคฐ เคฐเคนा เคนै। เค‡เคจ เคจिเคท्เค•เคฐ्เคทों เค•ो เคเคช्เคฒाเค‡เคก เคธॉเค‡เคฒ เค‡เค•ोเคฒॉเคœी เค•े เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคœเคฐ्เคจเคฒ เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा।
เค•्เคฏा เคฅा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•ा เคคเคฐीเค•ा? เคตैเคœ्เคžाเคจिเค•ों เค•ी เคเค• เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคŸीเคฎ เคจे เคฎिเคŸ्เคŸी เค•े เคตिเคญिเคจ्เคจ เคช्เคฐเค•ाเคฐों เค•ी เคช्เคฐเคคिเคฐोเคง เค•्เคทเคฎเคคा เค•ा เค†เค•เคฒเคจ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคฏूเคฐोเคช เคฎें เคตिเคญिเคจ्เคจ เคœเคฒเคตाเคฏु เคธ्เคฅाเคจों เคธे เคฒी เค—เคˆ เคฎिเคŸ्เคŸी เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•िเคฏा เคœเคนाँ เคฏे เคจเคฎूเคจे เคถीเคค (COOL) เคเคตं เคคเคฐ (WET) เคธ्เค•ॉเคŸเคฒैंเคก, เคธเคฎเคถीเคคोเคท्เคฃ เคชूเคฐ्เคตोเคค्เคคเคฐ เคœเคฐ्เคฎเคจी เค”เคฐ เคถुเคท्เค• เคเคตं เค—เคฐ्เคฎ เคชूเคฐ्เคตी เคนंเค—เคฐी เคธे เคเค•เคค्เคฐ เค•िเคฏे เค—เค เคฅे। เคœเคฒเคตाเคฏु-เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เค•เค•्เคทों เคฎें เคธूเค–े เคœैเคธी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฏเคฅा; เค…เคค्เคฏเคงिเค• เค—เคฐ्เคฎ (40 เคกिเค—्เคฐी เคธेเคฒ्เคธिเคฏเคธ) เค”เคฐ เคถुเคท्เค• (เค•ेเคตเคฒ เค†เคงी เคจเคฎी เค•ी เค‰เคชเคฒเคฌ्เคงเคคा) เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เคตाเคฒी เคฎिเคŸ्เคŸी เคฎें เคฎเคŸเคฐ เค•ी เคฌुเคตाเคˆ เค•เคฐเค•े เค•ृเคทि เค‰เคค्เคชाเคฆเค•เคคा เค•ा เคชเคฐीเค•्เคทเคฃ เค•िเคฏा เค—เคฏा।
 
เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•े เคฎुเค–्เคฏ เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท:
เค†เคฎเคคौเคฐ เคชเคฐ เคฎिเคŸ्เคŸी เคฎें เคธूเค•्เคท्เคฎ เคœीเคต เค‰เคชเคธ्เคฅिเคค เคฐเคนเคคे เคนैं เคœो เคชौเคงों เค•े เคฒिเคฏे เคขाเคฒ เค•े เคฐूเคช เคฎें เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคคे เคนैं เค”เคฐ เค•เคตเค• เคธे เค‰เคจเค•ी เคฐเค•्เคทा เค•เคฐเคคे เคนैं। เคนाเคฒाँเค•ि เค‰เคš्เคš เคคाเคชเคตृเคฆ्เคงि เคจे เคชौเคงों เค•ी เคฐเค•्เคทा เค•े เคฒिเคฏे เค‡เคจ เคธूเค•्เคท्เคฎ เคœीเคตों เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เค•ो เค•เคฎ เค•เคฐ เคฆिเคฏा।
เค‡เคธเคจे เคชเคนเคฒे เคธे เคนी เค†เค•्เคฐाเคฎเค• เคชाเคฏเคฅिเคฏเคฎ (Pythium Ultimum) เค•ो เค”เคฐ เคญी เคต्เคฏाเคชเค• เคฌเคจा เคฆिเคฏा।
Pythium Ultimum: เคเค• เคชाเคฆเคช เคฐोเค—เคœเคจเค• เคนै। เคฏเคน เคฎเค•्เค•ा, เคธोเคฏाเคฌीเคจ, เค†เคฒू, เค—ेเคนूँ, เคฆेเคตเคฆाเคฐ เค”เคฐ เค•เคˆ เคธเคœाเคตเคŸी เคช्เคฐเคœाเคคिเคฏों เคธเคนिเคค เค…เคจ्เคฏ เคธैเค•เคก़ों เคชौเคงों เคฎें เคฏुเคตा เคฐोเคชों เค•ा เคชเคคเคจ เค”เคฐ เคฎृเคค्เคฏु (Damping off) เคคเคฅा เคœเคก़-เคธเคก़เคจ เคฐोเค—ों (Root Rot Diseases) เค•ा เค•ाเคฐเคฃ เคฌเคจเคคा เคนै। เคœो เคฎिเคŸ्เคŸी เคถुเคท्เค•เคคा เค”เคฐ เค—เคฐ्เคฎी เค•ी เค…เคค्เคฏเคงिเค• เคช्เคฐเคคिเคฐोเคงी เคนोเคคी เคนै, เคšเคฐเคฎ เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค ीเค• เคจเคนीं เคนो เคชाเคคी เคนै। เคฏเคนाँ เคธเคฎเคฏ เค†เคฏाเคฎ เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคญूเคฎिเค•ा เคจिเคญाเคคा เคนै।
 
เคœเคฒเคตाเคฏु-เคธ्เคฎाเคฐ्เคŸ เค•ृเคทि (CSA):
เคฏเคน เคเค• เคฆृเคท्เคŸिเค•ोเคฃ เคนै, เคœो เคฌเคฆเคฒเคคी เคนुเคˆ เคœเคฒเคตाเคฏु เคฎें เค–ाเคฆ्เคฏ เคธुเคฐเค•्เคทा เคธुเคจिเคถ्เคšिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค•ृเคทि เคช्เคฐเคฃाเคฒिเคฏों เค•ो เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคिเคค เค”เคฐ เคชुเคจเคฐ्เคœीเคตिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค†เคตเคถ्เคฏเค• เค•्เคฐिเคฏाเค“ं เค•ो เคจिเคฐ्เคฆेเคถिเคค เค•เคฐเคจे เคฎें เคฎเคฆเคฆ เค•เคฐเคคा เคนै। CSA เค•े เคจिเคฎ्เคจ เคคीเคจ เคฎुเค–्เคฏ เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคนैं:
1.    เค•ृเคทि เค‰เคค्เคชाเคฆเค•เคคा เค”เคฐ เค†เคฏ เคฎें เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคตृเคฆ्เคงि เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจा
2.    เคœเคฒเคตाเคฏु เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•े เคช्เคฐเคคि เคฒोเคšเคถीเคฒเคคा เค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•เคฐเคจा
3.    เค—्เคฐीเคจเคนाเค‰เคธ เค—ैเคธ เค‰เคค्เคธเคฐ्เคœเคจ เค•ो เค•เคฎ เค•เคฐเคจा เคฏा เคนเคŸाเคจा।
CSA เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคธे เคฒेเค•เคฐ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค”เคฐ เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคคा เคนै เคคเคฅा เคตिเคญिเคจ्เคจ เคนिเคคเคงाเคฐเค•ों เค•ो เค‰เคจเค•ी เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค•े เค…เคจुเค•ूเคฒ เค•ृเคทि เคฐเคฃเคจीเคคिเคฏों เค•ी เคชเคนเคšाเคจ เค•เคฐเคจे เคฎें เคฎเคฆเคฆ เค•เคฐเคคा เคนै।
CSA, FAO เค•े เคฐเคฃเคจीเคคिเค• เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏों เค•े เคคเคนเคค เคธंเคธाเคงเคจ เคœुเคŸाเคจे เค•े เคฒिเคฏे 11 เค•ॉเคฐ्เคชोเคฐेเคŸ เค•्เคทेเคค्เคฐों เคฎें เคธे เคเค• เคนै। เคฏเคน เคธเคคเคค् เค–ाเคฆ्เคฏ เค”เคฐ เค•ृเคทि เค•े เคฒिเคฏे FAO เค•े เคฆृเคท्เคŸिเค•ोเคฃ เค•े เค…เคจुเคฐूเคช เคนै เคคเคฅा เค•ृเคทि, เคตाเคจिเค•ी เคเคตं เคฎเคค्เคธ्เคฏ เคชाเคฒเคจ เค•ो เค…เคงिเค• เค‰เคค्เคชाเคฆเค• เคต เค…เคงिเค• เคŸिเค•ाเคŠ เคฌเคจाเคจे เค•े เคฒिเค FAO เค•े เคฒเค•्เคท्เคฏ เค•ा เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เค•เคฐเคคा เคนै।
 
เค†เค—े เค•ी เคฐाเคน:
เคฌเคข़เคคे เคœเคฒเคตाเคฏु เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคจे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฎौเคธเคฎ เค†เคงाเคฐिเคค เคซเคธเคฒों เค•ी เคธुเคญेเคฆ्เคฏเคคा เค•ो เค”เคฐ เคคीเคต्เคฐ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคนै เคœเคนाँ เคจเคตीเคจ เคคเคฅा เคชเคฐंเคชเคฐाเค—เคค เค•ृเคทि เคช्เคฐเคฃाเคฒिเคฏों เคฏเคฅा- เคœैเคตिเค• เค•ृเคทि, เคœ़ीเคฐो เคฌเฅ›เคŸ เคจेเคšुเคฐเคฒ เคซाเคฐ्เคฎिंเค—, เคชเคฐเคฎाเค•เคฒ्เคšเคฐ, เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เค•ृเคทि เค†เคฆि เค•ो เค…เคชเคจाเคฏा เคœाเคจा เคšाเคนिเคฏे।


เคฐेเคชो เคฐेเคŸ เค…เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคिเคค
เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฐिเฅ›เคฐ्เคต เคฌैंเค• (Reserve Bank of India-RBI) เค•ी เคฎौเคฆ्เคฐिเค• เคจीเคคि เคธเคฎिเคคि (Monetary Policy Committee-MPC) เคจे เคตिเคค्เคค เคตเคฐ्เคท 2019-20 เค•े เคฒिเคฏे เค…เคชเคจी เค›เค ी เค”เคฐ เค…ंเคคिเคฎ เคฆ्เคตिเคฎाเคธिเค• เคจीเคคि เคธเคฎीเค•्เคทा เคฌैเค เค• เคฎें เคฐेเคชो เคฆเคฐ (Repo Rate) เค•ो 5.15% เคชเคฐ เคนी เคฌเคจाเค เคฐเค–เคจे เค•ा เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒिเคฏा เคนै।
เคช्เคฐเคฎुเค– เคฌिंเคฆु
RBI เคจे เคšเคฒเคจिเคงि เคธเคฎाเคฏोเคœเคจ เคธुเคตिเคงा (LAF) เค•े เคคเคนเคค เคจीเคคिเค—เคค เคฐेเคชो เคฆเคฐ เค•ो 5.15 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคชเคฐ เค…เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคिเคค เคฐเค–ा เคนै। เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช, LAF เค•े เคคเคนเคค เคช्เคฐเคคिเคตเคฐ्เคคी เคฐेเคชो เคฆเคฐ 4.90 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เค”เคฐ เคธीเคฎांเคค เคธ्เคฅाเคฏी เคธुเคตिเคงा (MSF) เคฆเคฐ เคคเคฅा เคฌैंเค• เคฆเคฐ 5.40 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคชเคฐ เค…เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคिเคค เคฐเค–ी เคนै। MPC เคจे เคฏเคน เคญी เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒिเคฏा เค•ि (เคฏเคน เคธुเคจिเคถ्เคšिเคค เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•ि เคฎुเคฆ्เคฐाเคธ्เคซीเคคि เคฒเค•्เคท्เคฏ เค•े เคญीเคคเคฐ เคนै), เคœเคฌ เคคเค• เคตृเคฆ्เคงि เค•ो เคชुเคจเคฐ्เคœीเคตिเคค เค•เคฐเคจा เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै, เคจिเคญाเคตเค•ाเคฐी เคฐुเค– เคฌเคฐเค•เคฐाเคฐ เคฐเค–ा เคœाเค। RBI เคจे เคจीเคคिเค—เคค เคฆเคฐों เค”เคฐ เค…เคชเคจे เคฐुเค– เค•ो เคฏเคฅाเคตเคค เคฐเค–ा เคนै เคฒेเค•िเคจ เคฌैंเค•ों เค•े เคฒिเคฏे เคซंเคก เค•ी เคฒाเค—เคค เค•เคฎ เค•เคฐเคจे เคนेเคคु เค—ैเคฐ-เคชเคฐंเคชเคฐाเค—เคค เค‰เคชाเคฏों เค•ा เคธเคนाเคฐा เคฒिเคฏा। เค‡เคธเคธे เคฌैंเค• เค…เคชเคจी เค‰เคงाเคฐी เคฆเคฐों เคฎें เค”เคฐ เค•เคŸौเคคी เค•เคฐ เคธเค•ेंเค—े, เคธाเคฅ เคนी เค‰เคจ्เคนें เค–เคชเคค เคฎांเค— เค•ो เคชเคŸเคฐी เคชเคฐ เคฒाเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค–ुเคฆเคฐा เค‰เคงाเคฐी เค•ो เคฌเคข़ाเคตा เคฆेเคจे เคฎें เคญी เคฎเคฆเคฆ เคฎिเคฒेเค—ी।
RBI เคจे เคฌैंเค• เคธे เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•िเคฏा เค•ि เคญเคตिเคท्เคฏ เคฎें เฅ›เคฐूเคฐเคค เคชเคกเคฉे เคชเคฐ เคฆเคฐों เคฎें เค•เคŸौเคคी เค•ी เคœाเคเค—ी। เค…เคญी เคฎुเคฆ्เคฐाเคธ्เคซीเคคि เค•ी เคฆเคฐ 7.4 เคซीเคธเคฆी เคนै เค”เคฐ เคเคธी เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคฆเคฐों เคฎें เค•เคŸौเคคी เค•ी เค•ोเคˆ เค—ुंเคœाเค‡เคถ เคจเคนीं เคนै।
RBI เคจे เคฌैंเค•ों เคธे เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคนा เคนै เค•ि เคฏเคฆि เคตे เคตाเคนเคจ, เค†เคตाเคธ เค”เคฐ SME เค•्เคทेเคค्เคฐों เค•ो เค‹เคฃ เคฆेเคคे เคนैं เคคो เค‰เคจเค•े เคœเคฎा เค†เคงाเคฐ เคฎें เคธे เค‰เคคเคจी เคฐเค•เคฎ เค•เคฎ เคนो เคธเค•เคคी เคนै เคœिเคธเคธे เค‰เคจ्เคนें เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค 4 เคซीเคธเคฆी เคจเค•เคฆ เค†เคฐเค•्เคทिเคค เค…เคจुเคชाเคค (CRR) เคฎें เคฐाเคนเคค เคฎिเคฒ เคธเค•เคคी เคนै।
RBI เคจे เคฌैंเค•िंเค— เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคจเค•เคฆी เคोंเค•เคจे เค”เคฐ เคจिเค•ाเคฒเคจे เค•े เคคเคฐीเค•ों เคฎें เคญी เคฌเคฆเคฒाเคต เค•िเคฏा เคนै। เคนाเคฒाँเค•ि เค‰เคธเคจे เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•िเคฏा เคนै เค•ि เคฏเคฆि เฅ›เคฐूเคฐเคค เคชเคก़ी เคคो เคตเคน เคชเคฐंเคชเคฐाเค—เคค เคคเคฐीเค•े เค…เคชเคจाเคจे เคธे เคจเคนीं เคนिเคšเค•ेเค—ा। เคจเคˆ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•े เคคเคนเคค RBI เคจे เคฆीเคฐ्เค˜เค•ाเคฒिเค• เคฐेเคชो เคชเคฐिเคšाเคฒเคจ เคถुเคฐू เค•िเคฏा เคนै। เคฏे เคฆो เคคเคฐเคน เค•ी เคจเค•เคฆी เคช्เคฐเคคिเคญूเคคिเคฏाँ เคนोंเค—ी เคœिเคจ्เคนें เคฌैंเค• เคฎौเคœूเคฆा เคฐेเคชो เคฆเคฐ เคชเคฐ เคเค• เคตเคฐ्เคท เค”เคฐ เคคीเคจ เคตเคฐ्เคท เค•ी เค…เคตเคงि เค•े เคฒिเคฏे เคชैเคธा เค‰เคงाเคฐ เคฒेเคจे เคนेเคคु เค‡เคธ्เคคेเคฎाเคฒ เค•เคฐ เคธเค•ेंเค—े। เคนाเคฒाँเค•ि เค‡เคธเค•ा เค‡เคธ्เคคेเคฎाเคฒ เค•ेเคตเคฒ เคเค• เคฒाเค– เค•เคฐोเคก़ เคฐुเคชเค เคคเค• เค•े เค‰เคงाเคฐ เคฒेเคจे เคฎें เคนी เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै।
 
เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃाเคค्เคฎเค• เคฐूเคช เคธे เค‡เคธเค•ा เคช्เคฐเคญाเคต
RBI เค•ा เค…เคจुเคฎाเคจ เคนै เค•ि เค…เค—เคฒे เคตिเคค्เคค เคตเคฐ्เคท เค•ी เคคीเคธเคฐी เคคिเคฎाเคนी เคคเค• เคฎुเคฆ्เคฐाเคธ्เคซीเคคि เค˜เคŸเค•เคฐ 3.2 เคซीเคธเคฆी เคนो เคœाเคเค—ी। เคนाเคฒाँเค•ि เค…เคญी เค•ाเคซी เค…เคจिเคถ्เคšिเคคเคคा เคฌเคจी เคนुเคˆ เคนै। เคฏเคฆि เคฎुเคฆ्เคฐाเคธ्เคซीเคคि เคฎें RBI เค•े เค…เคจुเคฎाเคจ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค•เคฎी เค†เคคी เคนै เคคो เคตเคน เคจीเคคिเค—เคค เคฆเคฐों เคฎें 25 เค†เคงाเคฐ เค…ंเค• เค•ी เค•เคฎी เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै। เค‡เคธ เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคฐेเคชो เคฆเคฐ 4.9 เคซीเคธเคฆी เคนो เคœाเคเค—ी। เคฎौเคฆ्เคฐिเค• เคจीเคคि เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค‡เคธเคธे เค…เคงिเค• เคธเคนเคฏोเค— เคนेเคคु เคตृเคฆ्เคงि เค•เคฐเคจा เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคนोเค—ा। เคฏเคฆि เค…เคจुเคฎाเคจ เคธे เค…เคงिเค• เค…เคตเคธ्เคซीเคคि เคนोเคคी เคนै เคคो เค•ुเค› เคธंเคญाเคตเคจा เคฌเคจ เคธเค•เคคी เคนै। เคเคธा เค•ोเคฐोเคจाเคตाเคฏเคฐเคธ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคตैเคถ्เคตिเค• เคตृเคฆ्เคงि เคฎें เคงीเคฎाเคชเคจ เค†เคจे เคธे เคนो เคธเค•เคคा เคนै।เค•ेंเคฆ्เคฐीเคฏ เคฌैंเค• เค•ा เค…เคจुเคฎाเคจ เคนै เค•ि เค…เค—เคฒे เคตिเคค्เคค เคตเคฐ्เคท เคฎें เคฆेเคถ เค•ी เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा 6 เคซीเคธเคฆी เค•ी เคฆเคฐ เคธे เคฌเคข़ेเค—ी। เคšूँเค•ि เคญเคตिเคท्เคฏ เคฎें เคฎौเคฆ्เคฐिเค• เคฐाเคนเคค เค•ी เค—ुंเคœाเค‡เคถ เคธीเคฎिเคค เคนै เค‡เคธเคฒिเคฏे เค•ेंเคฆ्เคฐीเคฏ เคฌैंเค• เค…เคฌ เคช्เคฐेเคทเคฃ เค”เคฐ เค‹เคฃ เคฌเคข़ाเคจे เคชเคฐ เคง्เคฏाเคจ เค•ेंเคฆ्เคฐिเคค เค•เคฐ เคฐเคนा เคนै।
เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค•े เคฒिเคฏे เค‰เคธเคจे เคตाเคนเคจ, เค†เคตाเคธ เค”เคฐ เคธूเค•्เคท्เคฎ, เคฒเค˜ु เค”เคฐ เคฎเคोเคฒे เค‰เคชเค•्เคฐเคฎों (MSME) เค•ो เค‹เคฃ เคฆेเคจे เค•े เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคฌैंเค•ों เค•ो 30 เคœुเคฒाเคˆ, 2020 เคคเค• เคจเค•เคฆ เค†เคฐเค•्เคทिเคค เค…เคจुเคชाเคค เคฌเคฐเค•เคฐाเคฐ เคฐเค–เคจे เค•े เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคฐाเคนเคค เคฆी เคนै।
RBI เคจे เค…เคงिเคธूเคšिเคค เคตाเคฃिเคœ्เคฏिเค• เคฌैंเค•ों เคฆ्เคตाเคฐा เคฎเคोเคฒे เค‰เคชเค•्เคฐเคฎों เค•ो เคฆिเคฏे เคœाเคจे เค‹เคฃ เค•ा เคฌाเคน्เคฏ เคฎाเคจเค•ीเค•เคฐเคฃ เค•เคฐเคจे เค•ा เคญी เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒिเคฏा เคนै। เคฏเคน เค…เค—เคฒे เคตिเคค्เคค เคตเคฐ्เคท เค•े เค†เคฐंเคญ เคฎें เคถुเคฐू เค•िเคฏा เคœाเคเค—ा। เค‡เคจ เคนเคธ्เคคเค•्เคทेเคชों เค•े เค…เคฒाเคตा RBI เคเค• เคตเคฐ्เคท เค”เคฐ เคคीเคจ เคตเคฐ्เคท เค•ी เค…เคตเคงि เค•े เคฒिเคฏे เคฆीเคฐ्เค˜ाเคตเคงि เค•ी เคฐेเคชो เคฆเคฐ เค•ी เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคญी เค•เคฐेเค—ा। เค•เคฐीเคฌ เคเค• เคฒाเค– เค•เคฐोเคก़ เคฐुเคชเค เค•ी เค‡เคธ เคฐाเคถि เคธे เคฌैंเค•िंเค— เคคंเคค्เคฐ เคฎें เค…เคงिเค• เคชैเคธा เค†เคเค—ा เค”เคฐ เค‹เคฃ เคฆเคฐों เคฎें เค•เคฎी เค†เคเค—ी। เคฒंเคฌी เค…เคตเคงि เค•े เคฌाॅเคฃ्เคก เค”เคฐ เคฌैंเค• เค‹เคฃ เคฆเคฐ เค•े เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคฎौเคฆ्เคฐिเค• เคชाเคฐेเคทเคฃ เคงीเคฎा เคฐเคนा เคนै।
เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค•े เคฒिเคฏे 10 เคตเคฐ्เคท เค•े เคธเคฐเค•ाเคฐी เคฌाॅเคฃ्เคก เค•े เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคช्เคฐเคคिเคซเคฒ 76 เค†เคงाเคฐ เค…ंเค• เคคเค• เค˜เคŸा เคนै เคœเคฌเค•ि เคจीเคคिเค—เคค เคฆเคฐ เคฎें 135 เค†เคงाเคฐ เค…ंเค•ों เค•ी เค•เคฎी เค•ी เค—เคˆ เคนै।
 
เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท
RBI เคจे เคœिเคจ เคจीเคคिเค—เคค เคนเคธ्เคคเค•्เคทेเคชों เค•ी เค˜ोเคทเคฃा เค•ी เค‰เคจเค•े เคชीเค›े เค‡เคธเค•ा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคชाเคฐेเคทเคฃ เคฎें เคธुเคงाเคฐ เคฒाเคจे เค”เคฐ เคฌैंเค•िंเค— เคช्เคฐเคฃाเคฒी เค•ो เค‹เคฃ เคฆेเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคช्เคฐोเคค्เคธाเคนिเคค เค•เคฐเคจा เคนै। เคชเคฐंเคคु เค‡เคจ เค‰เคชाเคฏों เคธे เค‹เคฃ เคฎें เคธुเคงाเคฐ เคนोเค—ा เคฏा เคจเคนीं เคฏเคน เคฆेเค–เคจा เคนोเค—ा। เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค•े เคฒिเคฏे เคฌाเคน्เคฏ เคฎाเคจเค• เคธे เคฌैंเค•ों เค•े เคฌ्เคฏाเคœ เคฎाเคฐ्เคœिเคจ เคชเคฐ เค…เคธเคฐ เคชเคก़ เคธเค•เคคा เคนै। เคนाเคฒाँเค•ि เค˜ोเคทเคฃा เค•े เคฌाเคฆ เคช्เคฐเคคिเคซเคฒ เคฎें เค•เคฎी เค†เคˆ เคนै เคฒेเค•िเคจ เคฏเคน เคธ्เคชเคท्เคŸ เคจเคนीं เคนै เค•ि เคฒंเคฌी เค…เคตเคงि เค•ी เคฐेเคชो เคฆเคฐ เค•िเคธ เคธीเคฎा เคคเค• เคฌैंเค•िंเค— เคคंเคค्เคฐ เค•े เคฒिเคฏे เคธเคนाเคฏเค• เคธाเคฌिเคค เคนोเค—ी। เคง्เคฏाเคคเคต्เคฏ เคนै เค•ि เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคฎें เค•เคฐीเคฌ 3 เคฒाเค– เค•เคฐोเคก़ เคฐुเคชเค เคฎूเคฒ्เคฏ เค•ी เคจเค•เคฆी เคคเคฐเคฒเคคा เคฎौเคœूเคฆ เคนै। เคเคธे เคฎें เคฆीเคฐ्เค˜ाเคตเคงि เค•ी เคฆเคฐें, เค‰เคš्เคš เคธเคฐเค•ाเคฐी เค‰เคงाเคฐी เค”เคฐ เค˜เคŸเคคी เค˜เคฐेเคฒू เคฌเคšเคค เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคเค• เคตिเคถेเคท เคฆाเคฏเคฐे เคฎें เคธिเคฎเคŸ เคธเค•เคคी เคนैं। เคเคธी เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคธเคฐเค•ाเคฐ เค…เคจिเคตाเคธी เคจिเคตेเคถเค•ों เค•े เคฒिเคฏे เคตिเคถेเคท เคช्เคฐเคคिเคญूเคคिเคฏों เค•ी เค˜ोเคทเคฃा เค•เคฐเค•े เคฌเคšเคค เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•เคฐेเค—ी। เค‡เคธเคธे เคฎुเคฆ्เคฐा เค•ी เคฒाเค—เคค เค•เคฎ เค•เคฐเคจे เคฎें เคคो เคธเคนाเคฏเคคा เคฎिเคฒेเค—ी เคฒेเค•िเคจ เค‡เคธเคธे RBI เค•े เคจเค•เคฆी เค”เคฐ เคฎुเคฆ्เคฐा เคช्เคฐเคฌंเคงเคจ เค•े เคธเคฎเค•्เคท เคšुเคจौเคคी เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคนो เคธเค•เคคी เคนै।